Gaza: een roman

In de rubriek Aldaar laten literair vertalers zien hoe literatuur nieuwe, meer doorleefde perspectieven kan bieden op wat hier actualiteit heet. De Palestijnse schrijver en psycholoog Mahmoud Jouda (1985) vluchtte twee maanden geleden uit Gaza. In zijn roman Een tuin voor verloren benen onderzoekt hij de werkelijkheden van Palestijnen niet alleen tegen het licht van de bezetting, maar laat hij ook een kritisch geluid horen over wat zich binnen de Gazaanse samenleving afspeelt.

Hij zit een beetje verloren op het podium van de Wikalat al-Ghoury, een prachtig middeleeuws cultuurcentrum in het hartje van Caïro, op een zwoele lenteavond in april: een kleine, tengere man met een vriendelijke, wat ondoorgrondelijke blik in zijn ogen. Het is de Palestijnse schrijver en psycholoog Mahmoud Jouda (1985). Twee maanden eerder is hij met zijn gezin en twee koffers uit Gaza gevlucht, 23.000 dollar lichter. Met zachte stem vertelt hij over zijn vlucht, de situatie in Gaza en zijn leven in Egypte: een uitzichtloos, leeg bestaan zonder bezigheden, de kinderen mogen niet naar school. En hij vertelt over zijn literaire werk, hoe hij is beïnvloed door de sociaal-realistische Syrische schrijver Hanna Mina, die de armoede en de sociale misstanden in zijn land beschreef. Over het algemeen getuigen Jouda’s romans en verhalen net als die van Mina van een sterke sociale betrokkenheid. Dat geldt zeker voor Hadiqat al-Siqan (2020), in mei van dit jaar verschenen bij Uitgeverij Jurgen Maas onder de titel Een tuin voor verloren benen.

Tot nu was literatuur uit Gaza nauwelijks bekend bij ons in Europa. Dat betekende niet dat er geen literair leven was. Integendeel. Binnen Gaza is er altijd aandacht geweest voor alle vormen van culturele, literaire en kunstzinnige uitingen. Overal werden culturele en literaire initiatieven ontplooid, van poëzieavonden met muziek tot exposities, literaire bijeenkomsten, toneelvoorstellingen en wekelijkse filmvertoningen op het strand. Ook was er een uitgever actief, die nauw samenwerkte met een gelijknamige uitgeverij in Ramallah op de Westelijke Jordaanoever, en er was een prachtige, door een Britse Palestijn gefinancierde bibliotheek, waar jong en oud zijn hart kon ophalen. Daarnaast werd veel gebruik gemaakt van sociale media voor het publiceren van proza en poëzie.

Jouda, die in zijn romans en korte verhalen zijn achtergrond als psycholoog combineert met het schrijverschap, is een unieke stem in het literaire landschap van Gaza. Terwijl de meeste verhalen het lot van de Palestijnen onder bezetting beschrijven, gaat Jouda een stap verder. Hij onderzoekt de omstandigheden van Palestijnen niet alleen tegen het licht van de bezetting, maar laat ook een kritisch geluid horen over wat zich binnen de Gazaanse samenleving afspeelt.

Een tuin voor verloren benen vertelt het verhaal van de vriendschap tussen een naamloze verteller die werkt als schrijver en journalist, en de politiek activist Hasan. Hasan neemt actief deel aan de Grote Mars van de Terugkeer (2018-2019), bij het scheidingshek langs de grens tussen Gaza en Israël, waarin wordt opgeroepen tot beëindiging van de Israëlische blokkade en het recht op terugkeer naar Israël. De verteller portretteert zichzelf als een lafaard die nauwelijks politiek actief is en genoeg heeft aan zijn eigen leven (zijn ouders, de mislukte verloving van zijn zus, dates met meisjes). Hij probeert zich zo veel mogelijk afzijdig te houden van de demonstraties, tot Hasan hem ervan weet te overtuigen om één keer mee te gaan. Aanvankelijk heeft de Mars een geweldloos, bijna gemoedelijk karakter. Er wordt volop gebarbecued en gepicknickt, en soms worden er zelfs bruiloften gevierd. Bovendien wordt het hek een ontmoetingsplek voor werkloze jonge Gazanen, die eindelijk weer een doel in hun leven hebben gevonden. Maar dan slaat de stemming om. Israëlische soldaten krijgen opdracht om met scherp te schieten op de demonstranten, bij voorkeur op de knieën. Ruim tweehonderd doden en bijna achtduizend gewonden zijn het gevolg.Door zijn ervaring bij het hek worden de verteller de ogen geopend. Hoewel hij zich nog steeds het liefst gedeisd houdt, is hij genoeg journalist om de verhalen die hij hoort en de gebeurtenissen die hij ziet op te tekenen, met nachtmerries en slapeloze nachten tot gevolg. Het resultaat is een aangrijpend boek, niet over gewelddadigheden, maar over het leven en het lot van vele duizenden gemarginaliseerde jongeren die geen kant meer op kunnen. Je kunt je afvragen of een boek over een gebeurtenis uit 2018, hoe ingrijpend ook, in deze tijd nog wel relevant is, maar de oorlog die nu in alle hevigheid woedt staat niet op zichzelf. Daaraan gingen decennia van vernedering, agressie en uitsluiting vooraf. Deze roman is daarvan een indringende getuigenis.