2019#1 (februari / maart)

In Nederland en daarbuiten wordt het politieke debat steeds vaker uitgevochten langs de lijnen van identiteit en de aanspraak op erkenning die verschillende groepen maken. Marjolijn Voogel bespreekt drie nieuwe titels die de zin en onzin van identiteitspolitiek ontleden, en hoopt zo een manier te vinden om met de verdere polarisering tussen identiteiten om te leren gaan.

‘De sterkste schouders betalen relatief minder belasting dan mensen met lage inkomens,’ meldt het CPB in maart 2022. Sinds de financiële crisis van 2007 en de publicatie van Piketty's Kapitaal in de 21e eeuw staat economische ongelijkheid weer stevig op de politieke agenda. Nico Wilterdink bespreekt twee titels die Piketty's project nog verder doortrekken en de conjunctuur en toename van ongelijkheid over een veel grotere historische tijdsspanne inzichtelijk maken. Hoe somber is de conclusie die we daaruit moeten trekken? 

Hoe obsessiever we de wereld proberen te berekenen, des te onbekender en complexer die verschijnt. Zelfs programmeurs weten soms niet meer hoe hun algoritmes precies werken. De rest moet het doen met magische formules als Ze hebben je data. Juist op het moment dat technologie en, zo heet het, rationaliteit, onze wereld haast volledig bepalen speelt de verbeelding een grotere rol dan ooit tevoren. Aan de hand van twee nieuwe boektitels onderzoekt Dirk Vis de stelling dat we leven in een nieuwe Dark Age, en laat hij zien dat het aan ons is om de wereld elke dag opnieuw voor te stellen. 

De economie globaliseert almaar verder en ook de politieke aanwezigheid van extreemrechts valt in steeds meer landen niet te ontkennen. Aan de linkerzijde van het politieke spectrum ontbreekt de organisatie om zich tegen beide tendensen te verzetten. Door vragen van diversiteit en democratie samen te brengen met een utopisch denken houdt Bram Ieven een vurig pleidooi voor een hernieuwde blik op een postkapitalistische toekomst. 

Het expliciteren van de spelregels van de publieke ruimte is meestal contraproductief. Deelname aan het publieke verkeer betekent juist inwijding in een complex geheel van onuitgesproken handelingen, rituelen en uitwisselingen. Pieter Hoexum waagt zich, met behulp van vijf titels en een foto-tentoonstelling, toch aan het geheim van de straat als openbaar (t)huis – niets bijzonders, vriendelijk, en vooral: met gepaste afstand.

Vier iconische Nederlandse familiebedrijven, vier roerige geschiedenissen – Roel Janssen neemt vier boeken, over HEMA, Blokker, Gazelle en Van Heek, onder de loep. Over steenrijke families, private equitybarbaren, en onwaarschijnlijke ontsnappingen.

Toen dichter Sybren Polet overleed bleek er op zijn bureau een complete nieuwe bundel te liggen: een klein monumentje voor deze experimentele prediker van de 'posthistorische mens'. Piet Gerbrandy leest Polet, langs onverstoorbare minusmorfemen en blanco obolen, optimistisch en onverstoorbaar.

Elk land wordt, als je er lang genoeg naar kijkt, een raar land, bevolkt door curieuze mensen. Toch is Rusland voor de hedendaagse buitenstaander nog net wat vreemder dan de meeste landen. Raymond van den Boogaard bekijkt het moderne Rusland van Poetin door de lens van vier recente romans, om te zien of ze iets kunnen veranderen aan onze bevreemding.

‘Schrijvers over schrijvers’, de titel van een reeks waarin Nederlandse literair auteurs schrijven over een volgens hen Heel Goed Nederlands Boek. Herman Stevens bespreekt Malocchio van Geerten Meijsing uit 2003, een van de weinige Nederlandse romans over ouderschap, met de linkerhand geschreven bovendien, en daarom een moedig boek.

Aan de hand van de levens en werken van twee Franse Roemenen, denker Emil Cioran en romancier Mihail Sebastian, vertelt Arnold Heumakers hoe hun omgang met de vragen van hun tijd – antisemitisme, Westerse decadentie, de joodse identiteit, fascisme en communisme – hun verstrengelde levenspaden onherroeppelijk tekenden.

Het aantal studenten dat zich jaarlijks aan een studie Nederlands waagt is teruggelopen, zelfs zo erg dat de studie aan sommige universiteiten op het punt van opheffing staat. En dat terwijl er in de huidige Nederlandse samenleving de nodige problemen spelen die juist door de neerlandistiek het hoofd geboden kunnen worden. In een reeks essays over de urgentie van de neerlandistiek identificeren verschillende specialisten die problemen en de koers die het vakgebied zou moeten varen om ze te adresseren. De discussie werd geopend door Frans-Willem Korsten en wordt nu vervolgd door Saskia Pieterse, docent Nederlands aan de Universiteit Utrecht. Zij stelt voor dat neerlandici het voortouw zullen nemen in sociologisch onderzoek naar de processen die iemand tot Nederlander maken.

De iguanodonfossielen die halverwege de negentiende eeuw in de mijnschachten van Bernissart gevonden werden maakten de afgelopen anderhalve eeuw niet alleen twee wereldoorlogen en de ontwikkeling van de paleontologie tot volwassen wetenschap mee. Jelle Reumer laat zien hoe dit 'Waalse' erfgoed ook getekend is door de moeizame relatie tussen de erfgoedvertogen van de verschillende Belgische gewesten.

In navolging van Histoire mondiale de la France verschenen ook van Nederland en Vlaanderen 'wereldgeschiedenissen'. Zij deden niet zo veel stof opwaaien als hun Franse evenknie, maar dat maakt deze publicaties niet minder belangrijk. Larissa Schulte Nordholt laat zien dat door het lokale vanuit het globale te benaderen we niet alleen onze historische kennis van Nederland verbreden, maar ook verder leren kijken dan de illusie van strikt nationale geschiedenissen.

Het bestuderen en interpreteren van de Tweede Wereldoorlog had lang als doel de herinnering aan de oorlog over te dragen aan jongere generaties: hoe hadden deze verschrikkingen kunnen gebeuren en hoe konden ze in de toekomst worden voorkomen? Maar de oorlog is ook het bestuderen waard om de wereld van nu te begrijpen. Christien Brinkgreve en Rineke van Daalen bespreken twee recente publicaties, van Keith Lowe en Philipp Blom, over de doorwerking van de Tweede Wereldoorlog in het heden en bepleiten het belang van individuele geschiedenissen voor de reconstructie van collectieve verhalen.

Rob Hartmans en Geerten Waling schrijven elkaar over twee biografieën: Remieg Aerts' Thorbecke wil het: biografie van een staatsman en Jaap Verheuls De Atlantische pelgrim: John Lothrop Motley en de Amerikaanse ontdekking van Nederland. Waling: 'Het mooiste aan een goede biografie is als die niet alleen een persoonsgeschiedenis begrijpt en doorvoelt, maar ook door het bekende ‘sleutelgat’ een blik biedt op de tijd waarin de geportretteerde leefde.' Hartmans: 'Toegegeven, met 886 bladzijden is Thorbecke natuurlijk een forse pil, maar jezus, mag het ook, bij de met afstand belangrijkste politicus van de negentiende eeuw?'

Rob Hartmans en Geerten Waling schrijven elkaar over twee biografieën: Remieg Aerts' Thorbecke wil het: biografie van een staatsman en Jaap Verheuls De Atlantische pelgrim: John Lothrop Motley en de Amerikaanse ontdekking van Nederland. Waling: 'Het mooiste aan een goede biografie is als die niet alleen een persoonsgeschiedenis begrijpt en doorvoelt, maar ook door het bekende ‘sleutelgat’ een blik biedt op de tijd waarin de geportretteerde leefde.' Hartmans: 'Toegegeven, met 886 bladzijden is Thorbecke natuurlijk een forse pil, maar jezus, mag het ook, bij de met afstand belangrijkste politicus van de negentiende eeuw?'