De desillusie van de frontieridylle
Chloé Zhao’s film Nomadland (2020) begint met een verlies: in de nasleep van de economische crises van de 21ste eeuw wordt het hoofdpersonage, Fern (Frances McDormand), gedwongen haar huis in het rurale Empire, Nevada te verlaten. Wonend in een busje reist ze als seizoenarbeider rond door het niet-stedelijke Westen van de Verenigde Staten op zoek naar inkomsten: van een Amazondistributiecentrum in Nevada naar een camping in de Badlands naar een suikerbietenrooierij in Nebraska. In Nomadland is het platteland van het Amerikaanse Westen geen idyllisch of avontuurlijk toevluchtsoord waar het mondiale kapitalisme een minder sterke grip heeft op het leven. Daarmee lijkt de film weinig gemeen te hebben met de twintigste-eeuwse literaire canon die het Amerikaanse Westen veelal presenteert als een frontier: een symbolisch grensgebied waar Europeanen en Amerikanen het zogenaamde onontdekte en wilde westen steeds verder koloniseren ten behoeve van het inwilligen van de Amerikaanse belofte van vrijheid, eigendom, geluk en vooruitgang.
Deze publicatie komt voort uit het project ‘De verbeelding van het platteland in een globaliserende wereld’ (RURALIMAGINATIONS, 2018-23) waarvoor financiering is ontvangen van de Europese Onderzoeksraad onder het Horizon 2020 onderzoeks- en innovatieprogramma van de Europese Unie (subsidieovereenkomst No. 772436).
Die canon, en de ideeën en beloftes die ze met zich meebrengt, spelen nog altijd een belangrijke rol in de hedendaagse verbeelding van het Amerikaanse Westen. Deze zomer zag ik hoe Jeff Bezos – miljardair en oprichter van Amazon – zijn eerste ruimtelancering in Texas maakte. In blauw ruimtepak, met cowboylaarzen en cowboyhoed, liep hij trots naar het lanceerplatform, met op de achtergrond de zonovergoten vlaktes, bergtoppen en azuurblauwe lucht die centraal staan in de populaire verbeelding van het Westen van de VS als land van avontuur en ontdekking. Door middel van zijn outfit presenteerde Bezos zichzelf nadrukkelijk als ruimtepionier – een space cowboy – die, zoals zijn manhaftige koloniale voorgangers, de wildernis van de frontier, nu gesitueerd buiten de aarde, belooft te temmen (ofwel exploiteren) en daarmee de voortzetting van de American Dream garandeert.
De populaire verbeelding die Bezos aanhaalt van het Amerikaanse Westen ontdoet zich vaak van, of romantiseert, het geweld en de uitbuiting die systemen zoals kolonialisme en kapitalisme historisch en tegenwoordig produceren. Genocide en de gedwongen verplaatsing van inheemse Amerikanen lagen ten grondslag aan de negentiende-eeuwse kolonisatie van het Amerikaanse Westen. Daarop volgde een periode van intense ecologische en menselijke exploitatie. De landbouw- en veehouderijpraktijken van witte kolonisten leidden bijvoorbeeld begin twintigste eeuw tot de catastrofale “Dust Bowl” met grote ecologische en socio-economische gevolgen, waaronder The Great Depression van de jaren 1930. De groei van het mondiale kapitalisme in de afgelopen eeuw voerde tot een verdere uitbuiting van de westelijke VS, door middel van de landbouw- en mijnindustrie. En ook de financiële crises van begin deze eeuw hebben de zogenaamde frontier verregaand aangetast. De boodschap van vrijheid, hoop en oneindige economische groei die Bezos aanhaalt via de frontierverbeelding negeert zo de hoge kosten van deze American Dream.
In de laatste scènes van Nomadland keert Fern terug naar Empire. We zien haar silhouet terwijl ze in een deurpost van haar oude huis het kille winterse landschap van het Westen inkijkt. Hier refereert de film aan een van de openingsscènes van de klassieke John Ford western The Searchers (1952), waarin een vrouw vol hoop het zonovergoten terrein inkijkt vanuit de deurpost van haar ranch en daar John Wayne – als cowboy Ethan Edwards – ziet verschijnen. De komst van de cowboy markeert, zoals in vele westerns, het begin van een spectaculaire queeste waarin het beschermen of herstellen van de frontieridylle – de ranch of hoeve, bewoond door de witte familie, vaak belaagd door de wildernis en inheemse Amerikanen – centraal staat. In het laatste shot van The Searchers verlaat John Wayne, na deze taak volbracht te hebben, de veiligheid van de frontieridylle om wederom het uitgestrekte en transcendentale landschap van het Westen in te trekken. De deur sluit, en daarmee verzekert The Searchers de kijker van de veiligstelling van de witte familie en het huis – en dus de natie – terwijl Wayne vereeuwigd wordt als vrije en rechtvaardige strijder die ten behoeve van de oneindige Amerikaanse drang naar groei verder trekt.
Net als Wayne loopt Fern aan het einde van Nomadland weg van het huis, weg van haar voormalige eigendom. Maar de deur blijft nadrukkelijk open. Er is geen frontieridylle meer veilig te stellen. In haar verbeelding van het Amerikaanse Westen, als plek van precaire arbeid, speelt Zhao scherp in op het huidige moment waarin ook de witte, oudere en verdwijnende middenklasse van de VS geraakt wordt door de negatieve effecten van het kapitalisme en neoliberalisme waarvan de beloftes zo verheerlijkt worden in de frontierverbeelding. In de shots die volgen zien we Ferns busje weer rijden door het sombere uitgestrekte Westen: de cyclus van slecht betaalde seizoenarbeid begint opnieuw. Waar Wayne zijn vrijheid op de frontier najaagt, lijkt Fern de desillusie van het Westen – gereflecteerd in het sombere landschap – te zien zoals die is. De film tracht daarin het niet-stedelijke Amerikaanse Westen te ontkoppelen van de sluimerende fantasieën van grenzeloze vrijheid en huishoudelijk geluk. Daarin zoekt Nomadland uiteindelijk ook naar meer genuanceerde registers om ons een leven voor te stellen zonder de veelal onbereikbare beloftes van het kolonialisme en kapitalisme.
