Afrikaanse literatuur online: beter, breder, bolder

De Zuid-Afrikaanse ‘webwerf’ LitNet vormt, samen met zusterwebsite Voertaal, een unieke, gratis toegankelijke verzamelplaats voor alles wat met Zuid-Afrikaanse literatuur en cultuur te maken heeft. Het laagdrempelige karakter stimuleert actieve deelname aan het literaire leven, maar maakt Afrikaanse literatuur vooral ook internationaal beter vindbaar, en het laatste nieuws daarover beter toegankelijk. In deze bijdrage bespreken we kort het belang van deze sites voor de Afrikaanse literatuur.

Wetenschap

‘Akademies & Skole’, de wetenschappelijke afdeling van LitNet, is misschien wel de opmerkelijkste. In een tijd waarin slechts circa een derde van alle wetenschappelijke publicaties gratis toegankelijk is, heeft LitNet een radicaal besluitgenomen: honderden wetenschappelijke artikelen uit diverse vakgebieden, peer-reviewed én geaccrediteerd, zijn openbaar toegankelijk. Door deze wetenschappelijke studies in het Afrikaans te publiceren, wordt ook nog eens het gebruik van Afrikaans bevorderd. De rubriek ‘Seminare & Essays’ draagt daaraan bij: hier plaatsen lezers hun reacties, en vinden aanvullende debatten plaats. Deze combinatie van open access met interactieve community engagement is een belangrijk kenmerk van de wetenschappelijke afdeling van Litnet.

Er is bovendien over nagedacht dat Afrikaans op wereldschaal een kleine taal is. De artikelen zelf zijn in het Afrikaans geschreven, maar hebben ook uitgebreide samenvattingen in het Engels. Je zou kunnen stellen dat LitNetdaarmee het beste van twee werelden biedt. Het Afrikaans trekt plaatselijke lezers aan en stimuleert de ontwikkeling van equivalenten van Engelstalige terminologie – Afrikaans staat bekend om innovatie op het gebied van neologismen –, terwijl het Engels de Afrikaanstalige wereld aan een internationaal publiek presenteert.

De keuze voor het Afrikaans is een dappere. In de apartheidsjaren speelde het Afrikaans een belangrijke rol in de discriminatie van onder andere zwarte studenten. Hoewel er bijna 30 jaar na het einde van de apartheid veel veranderd is, is Afrikaans als onderwijs- en onderzoekstaal in Zuid-Afrika vanwege de koloniale connotaties nog altijd omstreden, of zelfs ongewenst. LitNet probeert deze ontwikkeling het hoofd te bieden door hoge kwaliteit van de wetenschappelijk artikelen te garanderen – voor iedereen die Afrikaans óf Engels leest. Taal wordt zo een middel in een ander discours, waarin het niet de boosdoener is, maar juist de verbreder en de contactlegger.

Literatuur

Behalve ‘Akademies & Skole’ zijn er op LitNet ook afdelingen die zich richten op de (Zuid-Afrikaanse) literatuur, zoals ‘Boeke & Skrywers’ en ‘Skryfwerk’. Daar zijn onder andere recensies, interviews en uitnodigingen voor literaire evenementen te vinden, samen met originele stukken van opkomende auteurs. Ook hier kunnen deskundigen en lezers met elkaar in gesprek, en publiceren gebruikers hun eigen gedichten of verhalen naast die van en over gevestigde auteurs. Zo wordt de afstand tussen professionele auteurs en de gewone lezer verkleind, wat het idee nuanceert dat literatuur voorbehouden zou zijn aan de elite.      

Als het over taal gaat, is de Zuid-Afrikaanse maatschappij ontzettend gevarieerd en LitNet, hoewel voornamelijk gericht op het zogenaamde ‘Standaardafrikaans’, erkent die verscheidenheid. Het Kaaps, door sommigen gezien als zustertaal en door anderen als dialect van het Afrikaans, vormt momenteel het onderwerp van debatten waarin erkenning als literaire taal en een plaats in de openbare ruimte op het spel staan. Het mag dan ook niet verbazen dat aandacht voor andere taalvarianten van voorheen achtergestelde gemeenschappen een van de focuspunten van LitNet is. Quentin Williams, een van de prominentste pleitbezorgers van het Kaaps, schreef er bijvoorbeeld het ijzersterke ‘Kaaps is the future of Afrikaans’. Een ander interessante bijdrage is de sectie ‘Bybel in Kaaps’, een onafhankelijk project dat zich ten doel stelt (passages uit) de Bijbel naar het Kaaps te vertalen.

Een transnationale toekomst

Hoewel de focus van LitNet begrijpelijkerwijs grotendeels op Zuid-Afrika ligt, stimuleert het ook de culturele communicatie en samenwerking met Nederlandssprekenden. Met dat doel is de zusterwebsite Voertaal opgezet, die zich onder het motto ‘Afrikaans, Nederlands, gewoon voor iedereen’ richt tot alle Afrikaans- en Nederlandssprekenden uit Zuid-Afrika, Nederland, Vlaanderen, Suriname, de Antillen en waar ook ter wereld. De voornaamste doelstelling van Voertaal is onderlinge samenwerking door de versterking van banden en de bevordering van de twee talen in de domeinen cultuur, economie, wetenschap en onderwijs, waardoor de site zich ontpopt als een gezamenlijk platform aan sprekers van het Afrikaans en Nederlands binnen én buiten de landsgrenzen.

Zoals de naam van de website al aanduidt, speelt de taal hierbij een sleutelrol. Voertaal legt grote nadruk op de rol van vertalingen: veel nieuws over vertaalde Afrikaanstalige werken is hier te vinden, alsook advertenties, bijvoorbeeld van uitgevers en aanbieders van online cursussen voor (literair) vertalers. Minderheidstalen, dialecten, en taalvarianten als het Fries of Kaaps zijn nadrukkelijk welkom en er verschijnen teksten, niet alleen over het dagelijkse gebruik van deze talen, maar ook over het taalgebruik in literatuur en vertalingen.

Doordat Afrikaans en Nederlands samen op één website worden gebruikt, laat Voertaal de ruimte voor de taalkundige en historische banden tussen deze talen, ondanks het verleden. Sterker nog, het koloniale verleden van Nederland in Zuid-Afrika is vaak onderwerp van gesprek. De relatie van de voormalige kolonisator en gekoloniseerde, die centraal staat in hedendaagse literatuur en onderzoek, biedt uitgangspunten voor wederzijdse samenwerking en partnerschap.

Al met al bevorderen LitNet en Voertaal de literaire en sociale ontwikkelingen in Zuid-Afrika. Ze bieden een breed publiek toegang tot wetenschappelijke bijdragen over taal en literatuur en tot literair nieuws, brengen Afrikaanse schrijvers in contact met een lokaal en internationaal publiek, en zoeken voortdurend naar nieuwe, transnationale mogelijkheden voor iedereen die belangstelling heeft voor of betrokken is bij de toekomst van Afrikaans.