2024#4 (augustus / september)

Voor zover ze beleden worden, worden de Nederlandse excuses voor het slavernijverleden dat toch vooral met de mond. Maar, vraagt Panashe Chigumadzi in haar ZAM Nelson Mandela-lezing, hoe kun je om vergiffenis vragen zonder als daad van berouw ook daadwerkelijk iets op te geven en zo iets te doen aan de gevolgen van 'eeuwen aan economische, politieke, sociale en geestelijke misdaden'?

geschiedenis

Tussen Vlaamse natievorming en academische geschiedschrijving

door Stefaan Marteel

Sinds januari staat de Encyclopedie van de Vlaamse beweging online, het nieuwe standaardwerk over de Vlaamse emancipatiestrijd en natievorming. Tegelijkertijd beleeft het partijpolitieke Vlaams-nationalisme een nieuw hoogtepunt. Zo schijnt deze Encyclopedie een bijzonder licht op de gespannen relatie tussen Vlaams-nationalisme en het wetenschappelijke onderzoek ernaar, schetst Stefaan Marteel.

, De digitale Encyclopedie van de Vlaamse beweging (DEVB) (Archief voor Nationale Bewegingen (ADVN) 2024), 00 blz.
Archief voor Nationale Bewegingen (ADVN) (red.), Encyclopedie van de Vlaamse beweging – De synthese (Lannoo 2024), 600 blz.

biografie

Belinfante: een leven in en buiten de wereld

door Maurice Swirc

Binnenkort online...

geschiedenis

Een totaalgeschiedenis van de USSR en de VS

door Erik de Gier

Socioloog en amerikanist Erik de Gier leest Karl Schlögels ambitieuze totaalgeschiedenissen van de Sovjet-Unie en het Amerikaanse Empire. Schlögel vergelijkt de leefwerelden van de Amerikaanse eeuw met die van de Sovjet-utopie en maakt invoelbaar hoezeer de Sovjet-Unie het veel succesvollere moderne Amerika trachtte te imiteren, maar evengoed hoe gefascineerd de VS waren door het sovjet-experiment.

Karl Schlögel, American Matrix: Besichtigung einer Epoche (Carl Hansen Verlag 2023), 832 blz.
Karl Schlögel, Das sowjetische Jahrhundert: Archäologie einer untergegangenen Welt (C.H. Beck 2017), 912 blz.
Karl Schlögel, The Soviet Century: Archaeology of a Lost World (vert. Rodney Livingstone) (Princeton University Press 2023), 928 blz.

biografie

Een gewone, grootse, complexe vrouw: een nieuw portret van Elizabeth Stuart

door Anna-Luna Post

Koningin Elizabeth I blijft fascineren. Literatuurhistoricus Nadine Akkerman dook in haar leven en cultuurhistoricus Anna-Luna Post bespreekt de biografie die daaruit voortkwam: 'Dit is een door en door feministisch boek. Dat betekent ook dat Akkerman de macht en positie van vrouwen in de vroegmoderne tijd niet bejubelt. Elizabeth was en bleef op cruciale punten afhankelijk van haar man, vader, broer en zoons. Ze was bij vlagen ook koppig, wrokkig en gemeen. Juist door die verschillende kanten te belichten, ontstaat een genuanceerd portret dat Elizabeth dicht op de huid zit.'

Nadine Akkerman, De hartenkoningin. Het leven van Elizabeth Stuart (vert. Pon Ruiter, Robert Vernooy en Querido Facto) (Querido 2023), 536 blz.

klimaat

Engagement, milieu en economie: een nieuwe Franse school

door Henk-Jan Dekker

Er bestaat een levendige Franse school die zich bezighoudt met de geschiedenis van (onze omgang met) de klimaatverandering. Henk-Jan Dekker bespreekt drie nieuwe titels: 'Het historische patroon dat nieuwe energievormen vrijwel altijd leiden tot een stijgend energieverbruik is vanzelfsprekend zorgwekkend met het oog op de toekomst.'

Mathieu Arnoux, Un monde sans ressources: besoin et société en Europe (XIe-XIVe siècles) (Albin Michel 2023), 368 blz.
Arnaud Orain, Les savoirs perdus de l’économie: contribution à l’équilibre du vivant (Gallimard 2023), 384 blz.
Jean-Baptiste Fressoz, Sans transition: une nouvelle histoire de l’énergie (Seuil 2024), 416 blz.

Wetenschap & Wij

ecologie

De verwoestijning van Gaza

door Esha Guy Hadjadj

'Om "de woestijn te laten bloeien" moet er eerst woestijn gemaakt worden.' Esha Guy Hadjadj leest over Forensic Architecture en de ecologische verwoesting van Gaza en ziet voortekenen: 'Terwijl de Israëlische regering volgens de meeste berichtgeving geen plan heeft voor Gaza na de oorlog, wekken de satelietbeelden een andere indruk.'

Shourideh C. Molavi, Environmental Warfare in Gaza: Colonial Violence and New Landscapes of Resistance (Pluto Press 2024), 136 blz.

sociologie

Welvaartschauvinisme en wetenschap: een interview met Verena Seibel

door Merlijn Olnon

Binnenkort online...

wetenschapsgeschiedenis

Lofzang en hekeldicht op een vakgebied

door Ayhan Aksu

Binnenkort online...

cultuurwetenschappen

Weerbarstige materialen: betekenis en de materiële basis van cultuur

door Hanneke Stuit

'Hier stelt de wetenschapper zich niet op als iemand die het laatste woord over de betekenis van een cultureel fenomeen heeft, maar als een alert volger van de eigenschappen en toepassingen van ruwe grondstoffen, bewerkte materialen en afval.' Hanneke Stuit ontwaart een nieuwe, grondstoffelijke agenda voor de cultuurwetenschappen.

Liedeke Plate, László Munteán & Airin Farahmand (red.), Materials of Culture: Approaches to Materials in Cultural Studies (Transcript 2023), 268 blz.

gezondheid

Niemand kan weten hoeveel een ander begrijpt’: neurodiversiteit, maskeren en representatie

door Femke Kok

Hoe verhoudt de emancipatie van autisten zich tot de voor hulp noodzakelijke diagnosticering, vraagt Femke Kok aan de hand van de boeken van Joanne Limburg en Devon Price. 'Autisme is een handicap, niet omdat het op zichzelf een beperking is, maar omdat autisten leven in een wereld die gebouwd is door en voor neurotypische mensen.'

Joanne Limburg, Letters To My Weird Sisters: On Autism and Feminism (Atlantic 2021), 272 blz.
Devon Price, Unmasking Autism: Discovering the New Faces of Neurodiversity (Harmony 2022), 304 blz.

gezondheid

Beperking als belichaamd protest: de gehandicapte bodymind als bron van cultureel en politiek verzet

door Lisanne Meinen

Binnenkort online...

biologie

Wat is het doel van de Nieuwe Biologie?

door Christiaan Henkel

Binnenkort online...

Politiek & Maatschappij

cultuurkritiek

De onmacht van het wokedebat

door Samuel Vriezen

'De historische Verlichting is meer dan een ideale Verlichting die opstijgt uit je favoriete passages, ook het gebruik (en misbruik) van die idealen is deel van de geschiedenis. Neimans analyse blijft achter bij de perversiteit van de historische werkelijkheid.' Samuel Vriezen over het historisch, en dus actuele, tekort van Susan Neimans Links ≠ woke.

Susan Neiman, Links ≠ woke (Lemniscaat 2023), 158 blz.

politiek

Nederland, Noaberland? De rurale idylle in de Nederlandse politiek

door Jelte Olthof & Maarten Zwiers

Caroline van der Plas' pleidooi voor een 'Noaberstaat' vertoont sterke gelijkenis met de Amerikaanse states’ rights-ideologie: de macht vloeit terug van het nationale naar het lokale niveau, zodat men zich daar ten volle kan ontplooien, op basis van eigen tradities en rituelen. Jelte Olthof en Maarten Zwiers zien de rurale idylle als een romantisch filter dat de aard en impact van de eenentwintigste-eeuwse agrarische industrie versluiert en de rechten van minderheden inperkt.

Caroline van der Plas, Gewoon gezond verstand: met de menselijke maat voorop (Prometheus 2023), 248 blz.
Caroline van der Plas, Kop d’r veur! Nederland als Volkshuis (HJ Schoo-lezing 2023) (Uitgeverij EW 2023), 72 blz.
Pieter Omtzigt, Een nieuw sociaal contract (Prometheus 2021), 224 blz.
Karel Smouter, Blauw wit rood: de boerenopstand als spiegel voor Nederland (De Bezige Bij 2022), 164 blz.

cultuurkritiek

Nostalgie: geïdealiseerd verleden of inspiratie voor de toekomst?

door Guido van Eijck

Binnenkort online...

populisme

Populisme hier en nu

door Henk Pröpper

Deze week zijn de Europese Parlementsverkiezingen van 2024. Terwijl in steeds meer lidstaten van de EU radicaal- of extreemrechtse regeringen en coalities aan de macht komen en deze ook op het Europese toneel dominant dreigen te worden, leest Henk Pröpper fascisme- en populismeduider Antonio Scurati. Hoe de tekenen van onze tijd te lezen – en te reageren?

Antonio Scurati, Fascisme en populisme. Mussolini nu (vert. Jan van der Haar) (Uitgeverij Podium 2024), 96 blz.
Antonio Scurati, M. De laatste dagen van Europa (vert. Jan van der Haar) (Uitgeverij Podium 2023), 416 blz.

liberalisme

Postliberalisme: de brug richting autocratie al halfweg over

door Jozef Waanders

Er wordt van alles beweerd over het 'postliberalisme', de nieuwste loot aan de stam van de liberalismekritiek, maar wat is het nu eigenlijk? Jozef Waanders leest Bart Jan Spruyt, Hans-Martien ten Napel, Ad Verbrugge en anderen en constateert: 'Het blijkt een wolk van vooral conservatieve ideeën, gekant tegen het radicale individualisme van het liberalisme dat met zijn negatieve vrijheidsopvatting elke morele of gemeenschappelijke invulling van die vrijheid in de weg zou staan', maar de stroming lijkt niet 'in liberalismekritiek geïnteresseerd om de weerbaarheid van onze liberale democratie te vergroten'. Integendeel.

Ad Verbrugge & Theo de Wit (red.), De liberale democratie onder vuur (De Nieuwe Wereld 2023), 292 blz.
Patrick Overeem & Hans-Martien ten Napel (red.), Het radicale midden overzee. Verkenningen van het postliberalisme (Eburon 2021), 208 blz.

publieke ruimte

Bouwen! Bouwen! Bouwen! (maar dan anders graag)

door Binne de Haan

Als het vandaag over wonen gaat, gaat het over zaken als de huizenmarkt, overwaarde en hypotheekrenteaftrek. Maar het is natuurlijk geen natuurwet die dat bepaalt, en er zijn tekenen van een kentering in dit denken. Binne de Haan pakt er twee geschiedenissen over gesloopte Nederlandse 'krottenwijken', de biografie van een van onze invloedrijkste modernistische architecten en een filsoofisch doe-het-zelf bouwboek bij om de tekenen mee te lezen.

Frank Bokern, Crapuul, kroniek van een krottenwijk (Van Oorschot 2022), 368 blz.
Frank Bokern, Het Jekerkwartier, broedplaats van vrolijk verzet (Van Oorschot 2023), 189 blz.
Annette Jansen, Totale ruimte. Jaap Bakema 1914-1981: in de voetsporen van een bouwkunstenaar (Querido 2023), 312 blz.
Michael Pollan, Een plek voor jezelf: de architectuur van een dagdroom, het ontwerpen en bouwen van een huisje (vert. Lidwien Biekmann & Koos Mebius) (De Arbeiderspers 2023), 368 blz.

feminisme

Over Sara Ahmed en de feminist killjoy

door Sigrid Wallaert

Filosofe Sigrid Wallaerts promotie-onderzoek gaat over de productieve waarde van feministische woede, met als onbetwist icoon de Brits-Australische schrijver en wetenschapper Sara Ahmed: 'Geluk is toch altijd goed, wie kan er nu vraagtekens zetten bij geluk? En dan verschijnt de feminist killjoy op het toneel om erop te wijzen dat er vaste "happiness scripts" bestaan, "gendergerelateerde instructies voor wat vrouwen en mannen moeten doen om gelukkig te zijn."' Een lofzang op lastig doen.

Sara Ahmed, The Feminist Killjoy Handbook (Allen Lane 2023), 336 blz.
Sara Ahmed, Complaint! (Duke University Press 2021), 376 blz.
Sara Ahmed, Living a Feminist Life (Duke University Press 2017), 312 blz.
Sara Ahmed, The Promise of Happiness (Duke University Press 2010), 315 blz.
Sara Ahmed, The Cultural Politics of Emotion (Edinburgh University Press 2004), 264 blz.

'Volgens Bachmann was het fascisme nog steeds deel van de privésfeer, in de huishoudens van de Oostenrijkers zelf, en werd er door zo goed als iedereen weggekeken van de verschrikkingen die dat fascisme recentelijk had aangericht. Het is dan ook juist de privésfeer die Bachmann in haar werk onderzoekt.' Tessel Veneboer over Bachmanns leven en werk, haar zoektocht naar een waarachtige taal.

Ingeborg Bachmann , Doodsoorzaken (vert. Paul Beers) (Koppernik 2023), 504 blz.
Paul Beers & Ingeborg Dusar, Nerveuze gejaagdheid. Ingeborg Bachmann door de jaren heen (Koppernik 2023), 120 blz.
Karen R. Achberger & Karl Ivan Solibrakke (red.), The Critical Writings of Ingeborg Bachman (Camden House 2021), 370 blz.

poëzie

Een vat vol tegenstrijdigheden

door David Rijser

Behalve de man die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heeft David Rijser nooit een wonderlijker kerel gekend dan Piet Gerbrandy – die zijn ziel en zaligheid heeft gelegd in een klassiek leerdicht, in een tijd dat dat genre volledig is afgeschreven. Maar het werkt, omdat Gebrandy staat 'op het hoogtepunt van zijn kunnen en tegelijkertijd het moment dat hij zich meer en meer van de tijdelijkheid van dat kunnen bewust wordt'.

Piet Gerbrandy, Niets dan dit. Een lijflied voor de ziel (Atlas Contact 2023), 100 blz.

roman

Je bent nooit klaar met je moeder

door Hannah Roels

De verhouding tussen moeders en dochters is tot op de dag van vandaag merkwaardig afwezig in de literatuur. Hannah Roels leest Caro Van Thuyne's Bloedzang en ziet wat een vruchtbare grond hier onontgonnen is gebleven: 'En terwijl de moeder bij het vrouwelijke nageslacht een bondgenoot in de pijn zoekt, keurt ze de gevoelens en verlangens van de dochter zelf af. Leert haar om zich ervoor te schamen. "Reken maar dat het kind de minachting zal horen en indrinken."’

Caro Van Thuyne, Bloedzang (Koppernik 2023), 428 blz.

roman

Voorbij de gimmick: online vormen in de Nederlandstalige letteren

door Nadia de Vries

Binnenkort online...

literatuur

De wereld bemoeit zich met de schrijver: over de Amarte Literatuurprijs 2024

door De jury van de Amarte Literatuurprijs

Het in 2019 opgerichte Amarte Fonds wil schrijvers stimuleren zichzelf uit te dagen en iets nieuws te proberen. Het voornaamste criterium waarop de jury de boeken beoordeelt is het zogeheten frictiegehalte. Nu de winnaar, en de motivatie.

Julien Ignacio, Goudjakhals (Van Oorschot 2023), 288 blz.

roman

Navigatie in een wereld zonder expliciete regels

door Mariëtte Haveman

Binnenkort online...