Armada – tijdschrift voor wereldliteratuur
De Nederlandse Boekengids biedt Armada sinds 2020 een nieuw thuis. Maak kennis met literatuur van buiten Nederland en neem een abonnement. Bent u al abonnee? Overweeg dan een gift te doen en ons daarmee te helpen het gehele Armada-archief van 75 (!) nummers digitaal te behouden en te ontsluiten. Mocht u daaraan uw steentje willen bijdragen, dan leest u hier hoe u dat kunt doen.
Het allereerste nummer van Armada, dat in december 1995 verscheen met de verontrustende titel Apocalyps, bevat merkwaardig genoeg geen enkele indicatie van wat de redactie met dit nieuwe literaire tijdschrift voor ogen heeft. Geen intentieverklaring, laat staan een vlammend manifest. Het tijdschrift gaat viermaal per jaar verschijnen, zoals het colofon meldt, en de lezer kan zich abonneren, zowel in binnen- als in buitenland, maar weet niet waarop, ofschoon de kosten van dat abonnement wel tot op de halve gulden worden vermeld.
Een verklaring voor de wel zeer ongewone terughoudendheid van de redactie is mogelijk te vinden in de vanzelfsprekendheid waarmee zij dit nieuwe project beschouwde. De meeste redactieleden waren betrokken geweest bij Litterair Paspoort, een tijdschrift dat vlak na de oorlog, in 1946, was opgericht en met een onderbreking van drie jaar zou blijven verschijnen tot 1983, vanaf jaargang 29 als Literair Paspoort (en van 1954 tot 1973 met als ondertitel Critisch-informatief tijdschrift voor het buitenlandse boek). In 1983 ging Literair Paspoort op in De Gids en werd het, met behoud van de eigen redactie, omgevormd tot de rubriek ‘Buitenlandse Literatuur’.
Toen er in 1991 een eind kwam aan de samenwerking met de uitgever besloot een aantal redactieleden, onversaagd, naar nieuwe mogelijkheden uit te zien en vond uitgeverij Wereldbibliotheek bereid een nieuw tijdschrift uit te geven dat tijdens een van de voorbereidende vergaderingen licht ironisch Armada. Tijdschrift voor wereldliteratuur werd gedoopt en dat net als zijn voorganger weer een kritisch-informatief tijdschrift over vooral buitenlandse literatuur moest worden. En dat werd het ook, achttien jaargangen (1995-2013) en zeventig papieren afleveringen lang, gevolgd door een aantal digitale jaren, en nu dan verrijkt met een wedergeboorte op papier.
Maar er was in de periode 1995-2013 een belangrijk verschil met het eerdere Litterair Paspoort. De wereld van de naoorlogse jaren was in veel opzichten begrensd, ook letterlijk. Aan de Belgische grens werd je paspoort gecontroleerd en vóór die controle kocht je Belgische franken bij een wisselkantoor. Er waren vrijwel geen boekenbijlages, culturele supplementen of praatprogramma’s die de lezer of luisteraar op gezette tijden informeerden over wat zich buiten de landsgrenzen op literair gebied afspeelde. Litterair Paspoort voorzag duidelijk in een behoefte. Maar met de toename van informatie nam die behoefte af, en nu staat die informatie, literair en anderszins, ons regelmatig tot aan de lippen.
Armada kon geen Litterair Paspoort 2.0 zijn en was dat dan ook niet. In de laatste vijfentwintig jaar is het oorspronkelijk van Goethe afkomstige begrip ‘wereldliteratuur’ (Weltliteratur) in snel tempo populair geworden, vooral in de Verenigde Staten, waar inmiddels veel vooraanstaande universiteiten studietrajecten in ‘World Literature’ aanbieden. ‘World Literature’ gaat ervan uit dat het zinvoller is om literaire teksten in een zo breed mogelijk internationaal kader te plaatsen dan om ze binnen een uitsluitend nationale context te bestuderen. En onder ‘wereldliteratuur’ wordt alle literatuur verstaan die, via vertaling, een leven is gaan leiden buiten het eigen taalgebied, wat overigens in de Verenigde Staten, omdat kennis van een vreemde taal daar niet tot de vanzelfsprekendheden behoort, vaak inhoudt dat dat leven buiten het eigen taalgebied plaatsvindt in het Engels.
Die beperking van ‘wereldliteratuur’ kende en kent Armada niet, met een redactie die zo is samengesteld dat zij in een respectabel aantal talen uit de voeten kan. Voor Armada is ‘wereldliteratuur’ literatuur van over de hele wereld. Wel is het doel, net als in ‘World Literature’, om die literatuur binnen grotere kaders te lezen om zo grotere, bovennationale verbanden te kunnen zien. Hoewel Armada ook oorspronkelijk werk zal publiceren, ligt het accent op thema’s die in helder geschreven en toegankelijke bijdragen worden getraceerd in romans en/of poëzie uit diverse taalgebieden. Zo wordt literatuur uit soms zeer uiteenlopende perioden en taalgebieden op een verrassende manier bij elkaar gebracht.
