De wereld bemoeit zich met de schrijver: over de Amarte Literatuurprijs 2024

Het in 2019 opgerichte Amarte Fonds wil schrijvers stimuleren zichzelf uit te dagen en iets nieuws te proberen. Het voornaamste criterium waarop de jury de boeken beoordeelt is het zogeheten frictiegehalte. Nu de winnaar, en de motivatie.

De Amarte Literatuurprijs bestaat uit een bedrag van 15.000 euro en is daarmee een van de grootste literaire boekenprijzen van Nederland. De juryleden, allen zelf ook schrijver, kregen de vraag voorgeschoteld: doet het boek je wat, zet het iets in beweging? Het Amarte Fonds onderkent dat een goed boek de wisselwerking met individuele lezers kan ontstijgen en ondersteunt graag schrijvers die in hun werk de conventies uitdagen, engagement aanmoedigen en uitnodigen tot een breder gesprek. Aan de jurytafel kwamen ook andere waarden die het Amarte Fonds omarmt aan de orde, zoals artistieke kwaliteit, durf, onderscheidend vermogen en urgentie. Deze bleken uitermate genre-overbruggend, en werden door de juryleden teruggevonden in alle genomineerde titels. Uiteindelijk sprong één boek eruit. Het winnende boek, aldus de jury, zet je aan tot denken, en tot verder praten.

Over de winnaar

‘Laat de vluchteling lang genoeg in je lijf wonen en je verandert in een dubbele ontkenning: een vreemdeling in een vreemd land.’

De titel, Goudjakhals, verwijst naar op drift geraakte migranten, die verhalen met zich meezeulen. Julien Ignacio heeft een duizelingwekkend, caleidoscopisch boek geschreven waarin het verhaal van buitenstaanders centraal staat. Ignacio bedient zich niet van een prevalerende stijl, verteltoon of vorm; hier zien we een schrijver die vol vuur het literaire spel aangaat. Teksten zijn dan weer dialoogvorm, gesproken in een taxi, dan weer een lange monoloog in een sappig zeventiende-eeuws Nederlands waarin een tot de galg veroordeelde vrouw haar verhaal vertelt.

Poëzie van de Palestijnse dichter Mahmoud Darwish opent dit boek en dat is niet zomaar, want het thema is ontheemding, verdrijving en verwerking. De gespletenheid van het vluchtelingschap komt het pregnantst naar voren in het verhaal van Tarik, een graffiti-artiest die door bureaucratische onwil zijn kansen op een verblijfsvergunning ziet verdampen; zijn verhaal is gegoten in de vorm van een podcast. Ignacio benadert de casus van Tarik van verschillende kanten, laat de instituten en individuen zien – en zo kan de lezer zich een eigen idee scheppen van de situatie.

De wereld bemoeit zich met de schrijver, en Ignacio voelt zich uitgedaagd. Hij is de confrontatie niet uit de weg gegaan en antwoordt met verhalen. Het ontroerende slothoofdstuk, gesitueerd op de Antillen, is een hartstochtelijke ode aan zijn Arubaanse oma, de vrouw die haar zoon naar Nederland zag vertrekken en zich verlaten voelde. Ze heeft een transistorradiootje bij zich waarmee ze contact houdt met de wereld. Door steeds aan de knop te draaien, vindt ze nieuwe stemmen. Dit verhaal roept de dichtregel van John Donne op, ‘No man is an island.’

Goudjakhals doorbreekt het insulaire denken en verbindt de lezer op een ongemakkelijke, dan weer genadeloze manier met de werelden die we bewonen. De schrijver speelt literair hoog spel en slaagt daar wat de jury betreft glansrijk in. Goudjakhals is een blijvertje.

Op de shortlist

Soms wil ik een kind door Jantine Jongebloed

Een lijvig poëtisch onderzoek met filosofische inslag dat diep raakt. Over het bestaansrecht van een vrouwenleven zonder kinderwens, en de zoektocht van een vrouw naar een passend bestaan. ‘Na de maanden van wachten en controles, na de voortplantingstijd die was bevroren, daar begon ons hoofd zich ermee te bemoeien, daar begon het denken. Het zien. Het bevragen. We begonnen te wankelen.’

Loesje. De biografie door Fleur van der Bij

Interessante biografie van een concept in de gedaante van een persoon. Boeiende analyse van de ontstaansgeschiedenis van de wildplakkers en hun verrassend politieke achtergrond. Van muurkrant naar vrolijke uitspraken van de dwarsdenker Loesje (wie kent haar niet?). Ook de relatie met de schrijfster wordt mooi belicht: ‘Tjalleberd telde één bushokje en één schakelkastje van de PTT. Beide waren beplakt met Loesje- posters. Door mij en mijn vriendin. Wij waren de eerste en enige wildplakkers van Tjalleberd.’

Kamp Erika door Hester den Boer

Helder geschreven onthulling van een schokkend onderwerp. Stap voor stap wordt de lezer meegenomen in de afdaling naar een duistere uithoek in de vaderlandse geschiedenis. Goed onderzocht en vertaald naar boekvorm. Het boek laat op geslaagde wijze zien dat onderzoek naar en denken over de Tweede Wereldoorlog nooit afgerond is. Nieuwe informatie en perspectieven veranderen onze blik vanuit het heden.

Het liefdesinterbellum door Ine Boermans

Een korte, rauwe en rebelse roman die leest als een trein. Met humor en verfrissende directheid onderzoekt Boermans intimiteit in onze hedendaagse samenleving. Opvallend en origineel is dat Boermans dit doet zonder te vervallen in cynisme. Het liefdesinterbellum is bij vlagen erg droevig, maar de lezer blijft achter met een gevoel van hoop.

Een tafel bij het raam door Mirthe van Doornik

De wereld waargenomen door een hypersensitieve kok met smetvrees wiens existentiële crisis haarscherp wordt geportretteerd. Geestige roman, en een eigenaardig, interessant verhaal vol originele beeldspraak over de neergang van chef-kok Alp. ‘Het moest al heel lang gaan regenen, maar het zou niet meer gaan regenen, en nu zou het ook ’s nachts niet meer afkoelen. Waar het op neerkwam was dat we langzaam werden gekookt tot alle gekte vanzelf zou komen bovendrijven.’ En dat gebeurt dan.

Kapitein Knut en de tijdgeest door Victor Engbers

Vrolijk, avontuurlijk boek. Goed bedacht, het idee van ‘de tijdgeest’ (‘hij voelt net als een zachte bal’) die het gezelschap in de boot van kapitein Knut kriskras door de geschiedenis laat reizen, en zich daarbij af en toe van richting vergist.

Dedalo, uit zee opgestaan door Richard Hemker

Epische roman, verrassend en losbandig, met een grote hoeveelheid fascinerende personages die op zeker moment elkaars levenspad kruisen. Een duik in de geschiedenis als een feest van de verbeelding, vol prachtige formuleringen, licht en diepzinnig, plechtig en grappig. Het leven van bovenaf bekeken, als een tapijt of middeleeuws miniatuur.

Goudjakhals door Julien Ignacio

Prachtige bundel verhalen, die opvalt door een grote wendbaarheid van taal. De schrijver weet stemmen van uiteenlopende politiek-, economisch- en maatschappelijk gemarginaliseerde personages op een caleidoscopische manier met elkaar te vervlechten. ‘…taal, meneer, is identiteit. Een schat om te bewaren. Het huis waarin wij wonen.’ De schrijver doet wat literatuur zo geweldig kan, onbegaanbare paden betreden en de lezer daarin meenemen.

De omwenteling: of de eeuw van de vrouw door Suzanna Jansen

Knappe wisselwerking tussen persoonlijke familieverhalen en beschouwing van de geschiedenis van de emancipatie van de vrouw in Nederland. De schrijfster richt een scherp lampje op de traagheid waarmee dat proces is verlopen, tegen de klippen van onwil, uitstel en afkeuring op. ‘Emanciperen kost onvoorstelbaar veel tijd.’

Een nieuwe tijd door Corine Nijenhuis

Indrukwekkend verhaal, vol prachtige zinnen, zeemansjargon en historische wetenswaardigheden, dat het kleine Zeeland in de grotere Nederlandse geschiedenis plaatst, van mensen wier leven van bovenaf ingrijpend veranderd wordt. ‘Je kunt zeggen dat ieder verhaal al bestaat; het is de taak van de schrijver het te vinden.’

Ik ken een berg die op me wacht door Sholeh Rezazadeh
In deze poëtische vertelling vanuit het perspectief van de rivier Aras neemt Rezazadeh de lezer mee, van de jachtige Amstel naar de ruimte van de bergen, in klaterende taal. ‘Ikbener, ikbener, ikbener,’ mompelde ik met vissen in mijn waterige mond. […].’Zie je me? Ik ben er altijd. Jij bent tijdelijk, jij bent hier te gast […] Voor mij is alles heden, nu. Mijn toekomst is nu. Mijn verleden is nu.’

De verboden duinen door Marjolein Visser

Ontroerend, vertederend, moedig boek dat echt iets nieuws bij jonge kinderen teweeg kan brengen. Ook linguïstisch interessant: typische eigenaardigheden uit de spreektaal zoals stotteren zijn in de schrijftaal verwerkt. Met oorspronkelijke gekozen beelden lijkt de schrijfster te reflecteren op de taal zelf. De directe, poëtische toon van een kind wordt goed gevat. Veel blijft impliciet, en tegelijk wordt de lezer als vanzelf gedwongen om na te denken over zichzelf en haar plek in de wereld.

Het huis in de wolken door Dirk Wanrooij

Een liefdesverhaal, een oorlogsvertelling, een familiekroniek. Op magistrale wijze vervlecht Wanrooij de geschiedenis van Jemen met zijn eigen geschiedenis en die van zijn vrouw. Het persoonlijke is politiek en omgekeerd. Dat Wanrooij ook de gespletenheid van zijn vrouw, dochter van een Schotse moeder en Jemenitische vader, treffend weet te vatten, maakt het boek alleen maar sterker. ‘Het was haar droom ooit terug te keren naar Jemen en daar een soort artistieke vrijplaats te beginnen, waar de Jemenitische jeugd zich vrijelijk kon laven en wagen aan kunst in allerlei vormen.’ Een boek dat je van de sokken blaast, zowel stilistisch als inhoudelijk, zeker in de huidige tijd.