2016#2 (april / mei)
Wetenschap & Wij
gezondheid
biologie
klimaat
wiskunde
filosofie
De zeven plagen van de geneeskunde
door Geerdt Magiels
Onze gezondheid is ons hoogste goed. Maar vroeg of laat worden we allemaal ziek en dan hopen we dat de geneeskunde ons te hulp komt. Die geneeskunde staat echter onder druk. Ze heeft bijwerkingen op vele vlakken en doet soms meer kwaad dan goed. Tussen technologische innovatie en menselijke zorg gaapt een kloof. Zeven plagen bedreigen de zorg voor de zieke.
- Gavin Francis, Avonturen in de mens (Nieuwezijds 2016), 262 blz.
- Atul Gawande, Sterfelijk zijn. Geneeskunde en wat er uiteindelijk toe doet (Nieuwezijds 2015), 264 blz.
- Peter C. Gøtzsche, Dodelijke medicijnen. Een georganiseerde misdaad (Lemniscaat 2015), 591 blz.
- Lewis Thomas, The Youngest Science. Notes of a Medicine-Watcher (Viking 1984), 288 blz.
- Henry Marsh, Allereerst niet schaden (Nieuw Amsterdam 2015), 288 blz.
- Paul Kalanithi, When Breath Becomes Air (Random House 2016), 256 blz.
- Bert Keizer, Tumult aan de uitgang (Lemniscaat 2014), 280 blz.
- Mariana Mazzucato, De ondernemende staat. Waarom de markt niet zonder overheid kan (Nieuw Amsterdam 2015), 320 blz.
De stamboom van het korstmos
door Jelle Reumer
De geur van oude boeken, de vermenging van schimmel en wier; paleontoloog Jelle Reumer reconstrueert via antiquarische archeologie een doorbraak in de biologie en demonstreert de onhoudbaarheid van de stamboom als ordenend model.
Het water, de stad en de natie op het aanslibsel der Franse en Duitse rivieren
door Steven van Schuppen
De drie-eenheid van het water, de stad en de natie behoort Nederlands krachtigste nationale mythes. Een nog tamelijk relatief recente mythe overigens, ontstaan in de negentiende eeuw toen ook hier op het aanslibsel der Franse en Duitse rivieren een moderne natiestaat werd opgebouwd. Die bufferstaat tussen de toenmalige grootmachten Frankrijk, Groot-Brittannië en Pruisen was gebaseerd op zijn vroegmoderne voorganger, de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, eigenlijk niet meer dan een losse verzameling gewesten aan de periferie van het sterk versnipperde en door (godsdienst)oorlogen geteisterde Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie. Wel een staatkundige entiteit met een economische uitstraling op wereldschaal, waarin de steden in de dominante westelijke kustgewesten de eerste viool speelden, maar om staatkundige en waterstaattechnische redenen nog niet klaar voor de rol die zijn opvolger het Koninkrijk der Nederlanden vanaf de negentiende eeuw met verve wist te vervullen, triomfantelijk heersend over het water. Het absolute hoogtepunt van dat water- en staatkundige epos werd in de twintigste eeuw geschreven in de vorm van een ‘welvarende en egalitaire natie in een veilige delta’, zo betoogt de Delftse stedenbouwkundige Han Meyer in zijn nieuwe boek De staat van de delta. Waterwerken, stadsontwikkeling en natievorming in Nederland. Vanaf de jaren zeventig trad echter het verval in van dat nationale ideaalbeeld. De al te triomfante waterstaat viel ten prooi aan de bedreigingen van klimaatverandering, aan het model van de gespreide verstedelijking conform het Randstadconcept en aan door neoliberalisme en globalisering aangewakkerde ‘metropoolvorming’. De natie raakte beklemd in het krachtenspel tussen regionale en Europese machtsvorming.
- Han Meyer, De staat van de delta. Waterwerken, stadsontwikkeling en natievorming in Nederland (Vantilt 2016), 240 blz.
- Koos Hage, Atlas van de Watersnood 1953. Waar de dijken braken (Thoth 2015), 208 blz.
Traumaverwerking voor wiskundeslachtoffers
door Emiel Woutersen
Galileo Galilei stelde ooit dat het boek der natuur geschreven is in de taal van de wiskunde. Het is onmogelijk om ook maar één woord in dit boek te begrijpen, als je de taal van geometrische figuren en complexe formules niet spreekt. Er zijn dus ‘woordenboeken’ nodig om de formele taal van…
- Mircea Pitici, red., The Best Writing on Mathematics 2015 (Princeton University Press 2016), 392 blz.
Ingezonden: Prisoners’ Dilemma
Doorn, 30 maart 2016 L.S., Het treft gelukkig dat Jan-Hendrik Bakker in het eerste nummer van De Nederlandse Boekengids begint over ‘prisoner’s dilemmas’. Dat biedt een gouden kans het Prisoners’ Dilemma eens uit te lichten. Daarmee kunnen we de verhouding tussen het eigenbelang en algemene morele principes meteen zo op…
Toen & Nu
geschiedenis
oudheid
geschiedenis
Het oeuvre van H.L. Wesseling
door Rob Hartmans
In het voorjaar van 2012 leek de Nederlandse wetenschap even op haar grondvesten te schudden. Men was nog nauwelijks bekomen van affaire rond Diederik Stapel, de Tilburgse hoogleraar sociale psychologie die in minimaal 55 publicaties gebruik had gemaakt van gefingeerde data, of H.L. Wesseling bekende in Hollands Maandblad dat ook hij zich schuldig had gemaakt aan wetenschapsfraude. En hier ging het niet om een jonge professor aan een perifere universiteit die een vak doceerde dat door sommige mensen niet helemaal serieus wordt genomen, maar om een emeritus hoogleraar Algemene Geschiedenis aan de oudste universiteit van ons land, die bovendien rector was geweest van het prestigieuze Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) in Wassenaar en ook nog eens was opgetreden als scriptiebegeleider van kroonprins Willem-Alexander. Op het eerste gezicht leek de affaire-Wesseling dus heel wat ernstiger.
- H.L. Wesseling, Soldaat en krijger. Franse opvattingen over leger en oorlog, 1905-1914 (Prometheus 2000), 284 blz.
De blik van de classicus
door Piet Gerbrandy
Het gymnasium is een sterk merk, zeker in Nederland. Nergens ter wereld komen procentueel zoveel kinderen in aanraking met Grieks en Latijn als in Nederland. Maar wat leren ze eigenlijk, die klasjes van soms niet meer dan acht leerlingen die tot diep in de provincie week in week uit gebogen zitten over stamaoristus en dominante deelwoordconstructies, en waarom?
- David Rijser, Een telkens nieuwe oudheid. Of: Hoe Tiberius in New Jersey belandde (Amsterdam University Press 2016), 528 blz.
- Daisy Dunn, Catullus’ Bedspread. The Life of Rome’s Most Erotic Poet (HarperCollins 2016), 320 blz.
- Jonathan J. Arnold, Theoderic and the Roman Imperial Restauration (Cambridge University Press 2014), 354 blz.
- Toon van Houdt, Mietjes, monsters en barbaren. Hoe we de klassieke oudheid gebruiken om onszelf te begrijpen (Polis 2015), 368 blz.
Colijn redt een bank
door Roel Janssen
Met een handgeschreven briefje stelde de minister van Financiën zich garant voor de redding van de grootste bank van Nederland. Pas jaren later kwam er enige openheid van zaken.
- Lodewijk Petram, De vergeten bankencrisis (Atlas Contact 2016), 352 blz.
Kunst & Literatuur
boekencultuur
beeldende kunst
boekencultuur
beeldende kunst
Van het Florentijnse leeskabinet naar het Romeinse brons. Italiaanse omzwervingen
door Leen Huet
Soms laten de eenvoudigste boeken diepe herinneringen na. Toen ik in 1990 een jaar naar Firenze zou verhuizen, bestudeerde ik eerst en vooral een dun American Express reisgidsje, getiteld Florence en Toscane. De nederige publicatie was licht genoeg om overal in mijn jaszak mee naar toe te nemen en bleek zelfs over een aantrekkelijke lay-out te beschikken, met hemelsblauwe hoofdingen. Bezienswaardigheden stonden alfabetisch opgesomd en bij Palazzo Strozzi vond ik: ‘Vieusseux-bibliotheek (Gabinetto Vieusseux). Deze uitleenbibliotheek, rechts van de binnenhof, is altijd de favoriete ontmoetingsplaats geweest van literaire buitenlandse inwoners.’ Een vingerwijzing. Ik wist dat ik een literaire buitenlandse inwoner zou zijn, al wist niemand anders dat, en dus besloot ik van dat Gabinetto mijn ankerpunt te maken in de stad.
De kunst en de wereld
door Arnold Heumakers
Het engagement leeft in de hedendaagse kunst, bij voorkeur buiten het museum, daarover is iedereen het wel eens. Minder overeenstemming is er over wat engagement inhoudt en zou kunnen inhouden, niet in de laatste plaats voor de kunst zelf. Waar ligt de grens tussen kunst en maatschappij; en is kunst eigenlijk nog wel kunst als zij die grens overschrijdt, zodat we meteen weer terug bij af zijn? Vier recente boeken benaderen deze vragen vanuit heel verschillende vertrekpunten. Waar komen ze elkaar tegen en wat zegt dat over onze kunstopvatting én over onze kunst?
- Maarten Doorman, De navel van Daphne. Over kunst en engagement (Prometheus 2016), 184 blz.
- Hans den Hartog Jager, Het streven. Kan hedendaagse kunst de wereld verbeteren? (Athenaeum-Polak & Van Gennep 2014), 191 blz.
- Auke van der Woud, De nieuwe mens: de culturele revolutie in Nederland rond 1900 (Prometheus/Bert Bakker 2015), 336 blz.
- Joes Segal, Kunst & politiek. Tussen zuiverheid & propaganda (Amsterdam University Press 2015), 164 blz.
La condition belge
door Esther Wils
In het hart van Brussel, om de hoek bij het Horta-museum, ligt veilinghuis The Romantic Agony, geleid door Trees Stubbe en opgericht op initiatief van haar echtgenoot, de vooraanstaande journalist Rik Van Cauwelaert, die onder meer lange tijd verbonden was aan het weekblad Knack. Na een kort bezoek op kantoor, waar schitterende oude uitgaven opgesteld zijn en men druk bezig is met het voorbereiden van de aanstaande veiling, staat het echtpaar me te woord over hun bijzondere boekenbedrijf, waar ‘modern’ begint bij de Franse Revolutie.
Op zoek naar verbinding
door Kathy Mathys
In 'De eenzame stad. Over de kunst van het alleen-zijn' graaft Olivia Laing in leven en werk van enkele New Yorkse kunstenaars. Ze hoopt op troost in barre tijden.
- Olivia Laing, De eenzame stad. Over de kunst van het alleen-zijn (De Bezige Bij 2016), 352 blz.
Politiek & Maatschappij
democratie
Intolerante democratie, weerbare rechtstaat?
door Jan Dirk Snel
Mensen hebben tegenwoordig bar weinig fantasie. Als het om regeringsvormen gaat, kennen ze slechts twee benamingen. Een land is een democratie of het is een dictatuur. Democratie is goed, dictatuur is slecht. Maar zo eenvoudig is het niet, en onze democratie en rechtstaat zouden gediend zijn met meer besef van de kleuren die ‘de democratie’ kan aannemen, betoogt historicus Jan Dirk Snel aan de hand van zes recente boeken.
- Svetlana Tyulkina, Militant Democracy. Undemocratic Political Parties and Beyond (Routledge 2015), 326 blz.
- Udi Greenberg, The Weimar Century. German Émigrés and the Ideological Foundations of the Cold War (Princeton University Press 2014), 288 blz.
- George van den Bergh, Bastiaan Rijpkema (inl.), René Cuperus (voorw.), Paul Cliteur (naw.), Wat te doen met antidemocratische partijen? De oratie van ... uit 1936 (Elsevier 2014), 228 blz.
- Gereon Flümann, Streitbare Demokratie in Deutschland und den Vereinigten Staaten. Der staatliche Umgang mit nichtgewalttätigem politischem Extremismus im Vergleich (Springer 2015), 436 blz.
- Bastiaan Rijpkema, Weerbare democratie. De grenzen van de democratische tolerantie (Nieuw Amsterdam 2015), 256 blz.
- Werner Sollors, The Temptation of Despair. Tales of the 1940s (Belknap Press 2014), 400 blz.
