2016#4 (augustus / september)
Kunst & Literatuur
beeldende kunst
literatuurwetenschap
De schim van Pieter Bruegel
door Jeroen Stumpel
Hoe schrijf je een biografie van iemand als er nauwelijks documenten over zijn leven bestaan of bekend zijn? Leen Huet heeft de schilderijen van Pieter Bruegel nauwkeurig ‘gelezen’ en prachtig beschreven, en ook zijn Umwelt sterk in kaart gebracht, maar de schilder blijft als persoon ongrijpbaar, vindt Jeroen Stumpel.
- Leen Huet, Pieter Bruegel. De biografie (Polis 2016), 472 blz.
’Door lezen wyder horizont’
door Esther Wils
Opgericht in 1894, ter bevordering van de intellectuele ontwikkeling der Haagse dames, is het Damesleesmuseum meer dan een eeuw later nog altijd een baken van beschaving. Het instituut wordt zeer democratisch bestierd, is financieel onafhankelijk, inmiddels ook voor heren toegankelijk en niet ‘tuttig’ – zoals de verdenking soms luidt – maar stoer en trouw aan zijn eigenzinnige principes.
Toen & Nu
geschiedenis
geschiedenis
Jonathan Israel, of: het slagveld van de ideeëngeschiedenis
door Rob Hartmans
In de ogen van buitenstaanders is ideeëngeschiedenis ongetwijfeld een saai en stoffig vak, uitgeoefend door bedaagde lieden die geen vlieg kwaad doen. Toch kunnen de emoties hier hoog oplaaien, en heeft dit vakgebied soms de trekken van een slagveld. Veldheer Jonathan Israel en zijn criticasters kunnen erover meepraten.
- Jonathan Israel, Revolutionary Ideas. An intellectual History of the French Revolution from The Rights of Man to Robespierre (Princeton University Press 2015), 888 blz.
- Jonathan Israel, Democratic Enlightenment. Philosophy, Revolution, and Human Rights 1750-1790 (Oxford University Press 2013), 1104 blz.
- Jonathan Israel, Enlightenment Contested. Philosophy, Modernity, and the Emancipation of Man 1670-1752 (Oxford University Press 2008), 1024 blz.
- Jonathan Israel, Radical Enlightenment. Philosophy and the Making of Modernity 1650-1750 (Oxford University Press 2002), 866 blz.
Persoonlijk geluk in de volmaakte staat? Comenius als utopisch denker zonder utopie
door Erik de Bom
Anders dan Thomas More, de vader van de utopie, had Comenius ondanks de speelse literaire vorm die zijn utopisch denkwerk aannam zeer concrete en serieuze voorstellen tot hervorming van de samenleving. Al was daarvan het ultieme heil niet te verwachten.
- Jan Amos, Comenius, Het labyrint van de wereld (vert. Kees Mercks) (Vantilt 2016), 256 blz.
Politiek & Maatschappij
geschiedenis
democratie
economie
cultuurkritiek
geopolitiek
De beschaving is een grof schandaal
door Jacqueline Klooster
Wat gebeurt er als je een monumentale nieuwe overzichtsgeschiedenis van Klein-Azië, het neusje van de academische zalm, legt naast een politiek pamflet van een terroristisch revolutionair die zich beroept op een heel eigen versie van dezelfde geschiedenis? Het mes blijkt dan zowel aan de academische als de revolutionaire kant te snijden, ontdekt classica Jacqueline Klooster.
- Abdullah Öcalan, Prison Writings, vol. 1. The Roots of Civilisation (vert. Klaus Happel) (Pluto Press 2003), 320 blz.
- Christian Marek, met Peter Frei, In the Land of a Thousand Gods. A History of Asia Minor in the Ancient World (vert. Steven Rendall) (Princeton University Press 2016), 808 blz.
Vrijheid en democratie, een recapitulatie
door Jan Dirk Snel
Het zijn bange tijden voor de democratie. Sterker: tussen de antidemocratische ontwikkelingen in Frankrijk, Hongarije, Polen, Oostenrijk, Oekraïne, Rusland en Turkije aan de ene kant, en het opportunistische gekrakeel over democratisch vals spel van de Brexiteers, Trump en Wilders aan de andere kant, lijkt niet alleen de democratie bekneld te raken, maar eveneens het vrijheidsbegrip dat er de moeder van is. Tijd voor een recapitulatie.
- Paul Teule, Vrijheid voor gevorderden (Boom 2016), 204 blz.
- Geerten Waling, 1848 - Clubkoorts en revolutie. Democratische experimenten in Parijs en Berlijn (Suhrkamp 2016), 352 blz.
- Dieter Gosewinkel, Schutz und Freiheit? Staatsbürgerschaft in Europa im 20. und 21. Jahrhundert (Suhrkamp 2016), 772 blz.
Markt en macht
door Kristof Smeyers
De discussie over de moeilijke verhouding tussen economie en politiek is zo oud als de straat. Ook in België, het ‘eldorado van het kapitalisme’ volgens Karl Marx, worden de twee machtscenakels vaak tegenover elkaar geplaatst. Laten we de onzichtbare hand zijn vingeroefeningen doen, of zou de staat de ongebreidelde marktlogica moeten temperen?
- René De Preter, De onzichtbare hand boven België. Een economische geschiedenis (Garant 2016), 408 blz.
- Joseph Vogl, Het financiële regime (Boom 2016), 300 blz.
Europa tussen ironie en ‘waarheid’
door Jozef Waanders
De lach is een heilzaam middel tegen rigide rationaliteit, en onvervreemdbaar onderdeel van de Europese cultuur, al sinds de oude Grieken. Na de aanslag op het redactiekantoor van Charlie Hebdo in januari 2015 schreven enkele kranten dat we toch vooral moesten blijven lachen in Europa. Volgens de Belgische filosoof en…
- Guido Vanheeswijck, De draad van Penelope. Europa tussen ironie en waarheid (Pelckmans 2016), 347 blz.
Voorbij fort Europa
door Addie Schulte
De vluchtelingencrisis is niet voorbij, maar min of meer uit het zicht verdreven. Met hulp van autocratische landen worden vluchtelingen op afstand gehouden. Maar de Europese Unie betaalt een hoge prijs voor deze manier van optreden, stellen Henk van Houtum en Leo Lucassen. In het felle en nog niet uitgewoede debat over de begrenzing van de EU hebben grensonderzoeker Van Houtum en migratiehistoricus Lucassen zich afzonderlijk en soms samen flink geroerd, met ingezonden stukken, optredens voor radio en tv en tientallen lezingen. Ze gingen de strijd aan met wat ze beschouwen als misvattingen, misleiding en onterechte angstbeelden en stelden een opener houding tegenover migranten voor. In oktober verschijnt hun boek Voorbij Fort Europa, waarin ze de crisis in haar historische context plaatsen, de ontwikkelingen van de afgelopen tijd analyseren en een alternatieve visie presenteren. Door Addie Schulte.
- Henk van Houtum & Leo Lucassen, Voorbij Fort Europa. Een nieuwe visie op migratie (Atlas Contact 2016), 192 blz.
Wetenschap & Wij
biologie
klimaat
biologie
wetenschapsbedrijf
wetenschapsbedrijf
Aristoteles, bioloog. Zijn tijd millennia vooruit
door Jelle Reumer
Hoewel hij vooral bekend stond en staat als ‘De Filosoof’, was Aristoteles ook één van de eerste, en grootste, biologen. Slechts gewapend met zijn waarneming en zijn verstand ontwaarde hij processen en wetmatigheden die pas eeuwen later door ‘echte’ biologen bewezen zijn. Bioloog Jelle Reumer rehabiliteert zijn vergeten stamvader.
- Armand Marie Leroi, The Lagoon. How Aristotle Invented Science (Bloomsbury 2014), 512 blz.
Twee halve aardes, mensenpark/nieuwe wildernis
door Frans W. Saris
Zien wij onze planeet als ‘space-ship Earth’ of Moeder Aarde? En moeten wij haar in twee helften gaan beheren: een mensenpark en een nieuwe wildernis? Journaliste Elisabeth Kolbert luidt de noodklok in haar Pulitzerprijswinnende studie over uitsterven, bioloog Edward Wilson ziet de oplossing in het instellen van een megareservaat.
- Edward O. Wilson, De halve aarde (Amsterdam University Press 2016), 236 blz.
- Elizabeth Kolbert, Het zesde uitsterven (Tichris 2015), 288 blz.
- Elizabeth Kolbert, Sixth Extinction. An Unnatural History (Bloomsbury 2015), 336 blz.
- Edward O. Wilson, Half Earth. Our Planet’s Fight for Life (W.W. Norton 2016), 272 blz.
Genen zijn de nieuwe sterren
door Valentijn van Dijk
Siddhartha Mukherjee gooit deze zomer hoge ogen met zijn bewonderenswaardig goed ingevoerde en leesbare geschiedenis van het gen. Toch valt er het nodige op af te dingen – zeker nu de ecologische crisis waarin we verzeild zijn geraakt, schreeuwt om een breder perspectief op zowel onze eigen als de gehele evolutie.
- Siddhartha Mukherjee, The Gene. An Intimate History (Scribner 2016), 608 blz.
Denken en weten. Filosofie in de branding van de werkelijkheid
door Geerdt Magiels
Iedereen wil graag weten hoe de wereld in elkaar zit. Maar wat kunnen wij weten en hoe komen we tot die kennis? Die vragen spelen op het raakvlak van psychologie, hersenwetenschap en filosofie. Recent verscheen een aantal boeken dat in dat grensgebied op zoek gaat naar de betrouwbaarheid van onze kennis.
- Tim De Mey, (samenstelling en redactie), Het nadeel van de zekerheid. Uitgedaagd door het scepticisme (Lemniscaat 2015), 300 blz.
- Yves Bossart, Zonder vandaag morgen geen gisteren. Filosofische gedachtenexperimenten vertaald door Ronnie Boley (Nieuw Amsterdam 2015), 240 blz.
- Maarten Boudry, Illusies voor gevorderden. Of waarom waarheid altijd beter is (Polis 2015), 365 blz.
- Matthew Hutson, Magisch denken vertaald door Wybrand (Atlas Contact 2015), 382 blz.
- Herman de Regt & Hans Dooremalen, Het snapgevoel. Hoe de illusie van begrip ons denken gijzelt (Boom 2015), 244 blz.
De meetlat in de wetenschap
door Harry van Dalen
De publicatiedruk op wetenschappers heeft verstrekkende gevolgen en staat al een aantal jaren ter discussie. Het probleem is nu weliswaar doorgedrongen tot een studie naar bibliometrie maar voor de oplossing is een steviger mentaliteitsomslag nodig dan auteur James Wilsdon aandraagt, betoogt econoom Harry van Dalen.
- James Wilsdon, The Metric Tide. Independent Review of the Role of Metrics in Research Assessment and Management (Sage 2016), 192 blz.
