2017#1 (februari / maart)
Toen & Nu
herlezen
geschiedenis
De taal van het populisme: «LTI – Lingua Tertii Imperii», anno nu
door Thijs Kleinpaste
Eén van de voornaamste slagvelden van een samenleving of gemeenschap in hevig conflict met zichzelf is de taal die gesproken wordt. Dat lijkt misschien vanzelfsprekend – toch is het verbazingwekkend om te zien hoe schijnbaar ongemerkt en zonder veel weerstand de taal die Westerse politici en opiniemakers spreken gedurende het afgelopen decennium is getransformeerd.
- Victor Klemperer, LTI – De taal van het Derde Rijk (Atlas Contact 2000), 367 blz.
- Victor Klemperer, LTI – Notizbuch eines Philologen (Reclam 2015), 416 blz.
- Victor Klemperer, The Language of the Third Reich: LTI: Lingua Tertii Imperii (Bloomsbury 2013), 316 blz.
A reply to Rob Hartmans
door Jonathan I. Israel
In de Nederlandse Boekengids 2016#4 (augustus) schreef Rob Hartmans in zijn terugkerende rubriek over belangrijke historici en hun oeuvres een kritische bijdrage onder de titel ‘Jonathan Israel, of: het slagveld van de ideeëngeschiedenis’. Met name in zijn omvangrijke Verlichtingstrilogie (2001-2011), maar ook in andere publicaties, schept Israel een nieuw interpretatiekader waarin de Verlichting in de eerste plaats als een politieke stroming wordt gepresenteerd. In zijn bijdrage (hier terug te lezen) looft Hartmans het werk van Israel, maar herhaalt hij ook de vaker gehoorde kritiek dat Israel zijn interpretatiekader bij tijd en wijlen té rigoureus toe zou passen. Een repliek van Jonathan I. Israel, gevolgd door een dupliek van Rob Hartmans.
Politiek & Maatschappij
cultuurkritiek
democratie
democratie
Het complot tegen de natie – interview met Thierry Baudet
door Arthur Eaton
Thierry Baudet (1983) is historicus, jurist en schrijver. Hij publiceerde acht boeken, waaronder De aanval op de natiestaat (2012) en Oikofobie (2013). In 2016 werd zijn denktank Forum voor Democratie (FvD) omgedoopt tot een politieke partij met Baudet als voorman. Hij is euroscepticus, voorstander van een Nexit en fel gekant tegen wat hij het ‘cultuurmarxisme’ noemt. In zijn woorden: ‘Dat is de variant van het marxisme die de “Verelendung”, waar uiteindelijk de wereldrevolutie uit voort zou moeten komen, niet langer verwacht van het economisch systeem en daardoor deze vervreemding via de cultuur wil realiseren’. Tegen deze schimmige vijand trekt Baudet nu ten strijde.
Thierry Baudet en de erfenis van de jaren dertig
door Rob Hartmans
Eind zomer 2016 transformeerde Thierry Baudet zijn eurosceptische denktank Forum voor Democratie in een politieke partij, klaar om vanaf maart 2017 een Nexit voor te bereiden. Zelf groeide Baudet in de afgelopen jaren van een conservatieve veelschrijver uit tot een markante woordvoerder voor een politieke stroming die zich in populariserende catchphrases afzet tegen ‘Europa’ en oproept het ‘eigene’ te omarmen. Simplistische vergelijkingen met het verleden zijn weliswaar gevaarlijk, maar volgens Rob Hartmans kan deze stroming wel degelijk historisch worden geduid.
- Thierry Baudet, Breek het partijkartel! De noodzaak van referenda (Prometheus 2017), 176 blz.
- Thierry Baudet, Oikofobie. De angst voor het eigene (Prometheus 2013), 248 blz.
- Thierry Baudet, De aanval op de natiestaat (Prometheus 2012), 240 blz.
- Thierry Baudet & Michiel Visser (red.), Conservatieve vooruitgang (Prometheus 2010), 414 blz.
Politiek en (homo-)erotiek: de casus Mann
door Olivier Boehme
Met de spierballenretoriek van Putin, Trump en de populisten in hun schaduw lijken we plotsklaps een heel nieuwe politieke realiteit te hebben betreden. ‘Lijken’, want het spreken en denken over politieke stijl, naties en samenlevingen als mannelijk of vrouwelijk is zo oud als de politiek zelf, net als het wisselen van…
- Thomas Mann, De dood in Venetië en andere verhalen (vert. Pé Hawinkels) (De Arbeiderspers 2009), 176 blz.
- Thomas Mann, De toverberg (vert. Hans Driessen) (De Arbeiderspers 2012), 928 blz.
- Thomas Mann, Jozef en zijn broers (vert. Thijs Pollmann) (Wereldbibliotheek 2016), 1344 blz.
- Thomas Mann, Doctor Faustus (vert. Thomas Graftdijk) (De Arbeiderspers 200), 579 blz.
Kunst & Literatuur
beeldende kunst
Waarom de een zweert bij figuratieve kunst en de ander bij abstracte
door Jaap Goudsmit
Anders dan wij vaak denken is onze persoonlijke voorkeur voor figuratieve dan wel abstracte kunst niet alleen een functie van onze culturele en intellectuele ontwikkeling, maar hangt die nauw samen met de bedrading en werking van ons hele visuele systeem, een complex tweerichtingsverkeer tussen ons oog en delen van ons brein. Hoe dat tweerichtingsverkeer verloopt verschilt van persoon tot persoon, en bepaalt in belangrijke mate onze kunstopvatting – én hoe wij de wereld om ons heen aanschouwen: zoekend naar herkenning of naar nieuwe verbanden.
- Erik Kandel, Reductionism in Art and Brain Science (Harvard University Press 2016), 240 blz.
- Dick Swaab, Ons creatieve brein. Hoe mens en wereld elkaar maken (Atlas Contact 2016), 560 blz.
Wetenschap & Wij
natuurkunde
klimaat
klimaat
Lussen of snaren? Op zoek naar kwantumzwaartekracht
door Lennaert Huiszoon
In de zoektocht naar een allesomvattende theorie pogen natuurkundigen al sinds Einstein de maar niet op elkaar passende theoretische extremen van het hele grote en het hele kleine – de algemene relativiteitstheorie en de kwantummechanica – in één allesomvattende theorie te verenigen. De heilige graal: een theorie van kwantumzwaartekracht. Onlangs was de Nederlandse natuurkundige Erik Verlinde wereldnieuws met zijn beschrijving van een emergente zwaartekracht. Over de theorie van snaren en ‘ruimtekwanta’ enerzijds, en een niet minder serieus alternatief anderzijds: de theorie van lussen.
- Carlo Rovelli, Reality is Not What it Seems: The Journey to Quantum Gravity (Allen Lane 2016), 272 blz.
- Carlo Rovelli, Zeven korte beschouwingen over natuurkunde (vert. Patty Krone en Yond Boeke) (Prometheus 2016), 342 blz.
Roetvlek in het historisch bewustzijn
door Thomas Smits
In zijn The Economy of Machinery and Manufactures (1835) schreef Charles Babbage, tegenwoordig vooral bekend als de uitvinder van een vroege voorloper van de computer, het volgende over klimaatverandering: ‘[Deze] chemische veranderingen, zorgen voor een constante toename in de atmosfeer van grote hoeveelheden koolstofzuur [CO2] en andere gassen die schadelijk zijn voor dierlijk leven. Er is nog onvoldoende bekend over de manier waarop de natuur deze elementen ontleedt, of ze omzet in een solide vorm.’ Babbage’s boek bewijst dat wetenschappers al in de negentiende eeuw nadachten over de schadelijke effecten van de uitstoot van grote hoeveelheden CO2. Hoewel er veel natuurwetenschappelijk onderzoek is gedaan naar klimaatverandering, zijn de historische wortels van dit proces nog nauwelijks onderzocht. In twee nieuwe, nu al veelgeprezen standaardwerken over de negentiende eeuw wordt klimaatverandering zelfs helemaal niet genoemd. Waarom hebben historici nauwelijks aandacht voor het ontstaan van klimaatverandering? En waarom is het belangrijk om dit proces beter te begrijpen?
- Richard J. Evans, The Pursuit of Power: Europe, 1815-1914 (Penguin 2016), 848 blz.
- Andrea Wulf, De uitvinder van de natuur. Het avontuurlijke leven van Alexander von Humboldt (vert. Mariëlla Duindam en Fennie Steenhuis) (Atlas Contact 2016), 576 blz.
- Andrea Wulf, The Invention of Nature. The Adventures of Alexander von Humboldt, the Lost Hero of Science (Hodder & Stoughton 2015), 496 blz.
- Jürgen Osterhammel, Die Verwandlung der Welt. Eine Geschichte des 19. Jahrhunderts (C.H. Beck 2011), 1568 blz.
- Jürgen Osterhammel, The Transformation of the World. A Global History of the Nineteenth Century (Princeton University Press 2015), 1192 blz.
- Andreas Malm, Fossil Capital. The Rise of Steam-Power and the Roots of Global Warming (Verso 2016), 496 blz.
Keep Calm and Carry On?!
door Lisa Doeland
Ondanks een joekel van een klimaatprobleem en een vloedgolf aan burn-outs, versnellen we op de planeet aarde druk verder: die economie kan harder! Verscheidene filosofen en sociologen signaleren een kwalijke ‘versnellingskringloop’ en publiceren pleidooien voor alternatieve, meer ‘geaarde’ levenshoudingen. Lisa Doeland neemt die pleidooien eens onder de loep, in alle rust.
- Ignaas Devisch, Rusteloosheid. Pleidooi voor een mateloos leven (De Bezige Bij 2016), 320 blz.
- Hartmut Rosa, Leven in tijden van versnelling. Een pleidooi voor resonantie (Boom 2016), 160 blz.
- Matthew Crawford, De wereld buiten je hoofd. Een filosofie van de aandacht (De Bezige Bij 2015), 368 blz.
- Hans Schnitzler, Het digitale proletariaat (De Bezige Bij 2014), 128 blz.
- Paul Verhaeghe, Identiteit (De Bezige Bij 2012), 256 blz.
- Marli Huijer, Ritme. Op zoek naar een terugkerende tijd (Klement 2011), 206 blz.
- Trudy Dehue, De depressie-epidemie (Augustus 2008), 333 blz.
- Thijs Lijster, De grote vlucht inwaarts. Essays over cultuur in een onoverzichtelijke wereld (De Bezige Bij 2016), 256 blz.
- Joke J. Hermsen, Stil de tijd. Pleidooi voor een langzame tijd (De Arbeiderspers 2011), 272 blz.
