2018#5 (oktober / november)
Politiek & Maatschappij
liberalisme
politiek
cultuurkritiek
Van Nieuw Babylon tot nieuwrechts in ‘non-ideologisch’ Nederland
door Jouke Huijzer
Hoewel de Nederlandse partijpolitiek soms een storm in een glas water lijkt, had het Binnenhof met Pim Fortuyn een Europese primeur: het geheel nieuwe rechtsconservatieve gedachtegoed dat hij in introduceerde is inmiddels naar menig parlementsgebouw uitgewaaierd. Jouke Huijzer bespreekt Merijn Oudenampsens onderzoek naar de herkomst van deze 'nieuwrechtse' ideologie en zoekt naar tekenen die wijzen op een vergelijkbare ideologische verschuiving aan de linkerzijde van het politieke spectrum.
- James Kennedy, Nieuw Babylon in aanbouw. Nederland in de jaren zestig (Boom 2016), 300 blz.
- Merijn Oudenampsen, De conservatieve revolte. Een ideeëngeschiedenis van de Fortuyn-opstand (Vantilt 2018), 300 blz.
Herziening van l’Hexagone
door Marjolijn Voogel
In Frankrijk verschijnt het ene boek na het andere waarin de neergang van 's lands culturele grandeur betreurd wordt. Die grandeur vervulde lang een voorbeeldfunctie voor Nederland – ondanks een voortdurend wederzijds onbegrip tussen beide landen. Marjolijn Voogel bespreekt een aantal recente boektitels die deze spagaat belichamen: hoe kunnen we hedendaagse sociaal-economische, culturele, literaire en politieke veranderingen in Frankrijk begrijpen en wat kan Nederland daarvan leren?
- Wilfred de Bruijn & Ivo van Woerden, Op zoek naar mijn Frankrijk (Meulenhoff 2017), 256 blz.
- Peter Giesen, Retour de France. Over de route nostalgique naar het Frankrijk van nu (De Bezige Bij 2018), 336 blz.
- Niek Pas, Macron en de nieuwe Franse revolutie (Wereldbibliotheek 2017), 160 blz.
- Margot Dijkgraaf, Lezen in Frankrijk. Een literaire tour de France (Amsterdam University Press 2018), 338 blz.
Post-truth en terrorisme: schaduwzijden van de Verlichting?
door Jozef Waanders
Twee kwaden, typerend voor deze tijd: terrorisme en feitenvrijheid. Beide druisen in tegen minstens een deel van de verworvenheden van de Verlichting: het primaat van de rede en de op feiten gerichte waardering van het zelf-denken. De denkers Susan Neiman en Bettina Stangneth pleiten ter bestrijding van deze kwaden op verschillende manieren voor een herwaardering van deze Verlichtingswaarden. Jozef Waanders stelt vast dat van beide redeneringen er maar één de Verlichting weerbaar kan maken: degene die erkent dat zij óók die kwaden heeft voortgebracht.
- Bettina Stangneth, Het kwade denken (Atlas Contact 2017), 240 blz.
Wetenschap & Wij
klimaat
taal
ecologie
natuurkunde
Onweerstaanbare, duistere gedachten
door Lisa Doeland
Timothy Morton ziet zichzelf meer als een verkoper van ideeën dan als filosoof. ‘I do ads,’ vertrouwt hij me toe terwijl we in de trein van Amsterdam naar Nijmegen zitten. Toch zal hij zich niet gemakkelijk voelen bij de keuze van zijn Nederlandse uitgever om ‘filosoof-profeet van het antropoceen’ – zoals The Guardian hem in juli 2017 beschreef – op het omslag te zetten. Het plaatst hem (ongetwijfeld onbedoeld) in het rijtje van vaderlijke denkers als Jordan Peterson en Yuval Noah Harari, die ons met leefregels en lessen houvast bieden in verwarrende tijden. En laat Morton er nou juist op uit zijn dergelijke controlemechanismen te problematiseren.
- Timothy Morton, Duistere ecologie (vert. Huub Stegeman) (Boom 2018), 240 blz.
- Timothy Morton, Humankind: Solidarity with Non-Human People (Verso 2017), 225 blz.
- Timothy Morton, Ecologisch wezen (vert. Rijk Schipper) (Ten Have 2018), 256 blz.
- Timothy Morton, Ecology without Nature: Rethinking Environmental Aesthetics (Harvard University Press 2007), 264 blz.
- Timothy Morton, The Ecological Thought (Harvard University Press 2010), 184 blz.
- Timothy Morton, Hyperobjects: Philosophy and Ecology after the End of the World (University of Minnesota Press 2013), 240 blz.
Over academisch Engels: schetsen van de wetenschappelijke werkvloer
door Christien Franken
Verloedering alom: volgens tegenstanders zorgt verengelsing van het hoger onderwijs er niet alleen voor dat men massaal publiceert in steenkolenengels, ook gaat de kwaliteit van onderwijs erdoor achteruit, worden emanciperende groepen achtergesteld en verarmen andere talen. Voorstanders wijzen weer op de voordelen van internationalisering. Christien Franken, zelfstandig docent English for Academic Purposes, belicht een aantal aannames onder het debat over de verengelsing van het hoger onderwijs, en verdedigt bouwend op haar ervaringen en met Joan Turners On Writtenness: The Cultural Politics of Academic Writing in de hand, een nieuwe positie.
- Joan Turner, On Writtenness: The Cultural Politics of Academic Writing (Bloomsbury 2018), 296 blz.
De maakbare stad: de stadsecologie is volwassen geworden
door Jelle Reumer
Waar de stadsecologie aanvankelijk vooral beschrijvend van aard was, is het vakgebied nu volwassen geworden; van interessegebied naar zelfstandige subdiscipline van de biologie. Jelle Reumer bespreekt drie onlangs verschenen boeken over evolutionaire en toegepaste stadsecologie die laten zien hoe deze wetenschappelijke volwassenheid eruitziet en wat voor opmerkelijk contra-intuïtieve inzichten zij oplevert.
- Anna Yudina, De groene stad. Hedendaagse stedelijke natuur & de beplante ruimte (Terra 2018), 256 blz.
- Menno Schilthuizen, Darwin in de stad: evolutie in de urban jungle (Atlas Contact 2018), 352 blz.
- Jacques Vink, Piet Vollaard en Niels de Zwarte, Stadsnatuur maken / Making Urban nature (nai010 2017), 256 blz.
Gedachten over tijd
door Sam Rijken
Sinds Aristoteles heeft het begrip ‘tijd’ meerdere transformaties doorgemaakt, en zelfs nu nog puzzelen natuurkundigen op wat zowel de meest ongrijpbare als vanzelfsprekende constante in ons bestaan is. De Italiaanse theoretisch fysicus Carlo Rovelli zet in zijn nieuwste werk, Het mysterie van de tijd, uiteen hoe we tijd moeten ontleden om twee uitersten, de quantummechanica en relativiteitstheorie, te verenigen tot een theory of everything. Maar hoe poëtisch en inspirerend Rovelli’s betoog ook is, Sam Rijken zet de nodige vraagtekens bij zijn presentatie van de eigenschappen van tijd, en hoe die volgens hem plaats krijgen in een kandidaat voor zo’n allesomvattende theorie, de lusquantumzwaartekracht.
- Carlo Rovelli, Het mysterie van de tijd (vert. Yond Boeke & Patty Krone) (Prometheus 2018), 176 blz.
Toen & Nu
briefwisseling
briefwisseling
geschiedenis
geschiedenis
geschiedenis
Geerten Waling aan Rob Hartmans, 8 november 2018 (brief #16)
door Geerten Waling
Geerten Waling en Rob Hartmans schrijven elkaar over Marcel ten Hoovens De ontmanteling van de democratie en Gijs van Oenens Overspannen democratie. De democratie staat overal onder druk. Hoe is het nu met de Nederlandse gesteld? Misschien wel helemaal niet zo slecht als Nieuwrechts ons wil doen geloven. Het beeld kantelt als we onze verwachtingen van het democratisch proces en onze participatie daarin wat bijstellen. Geerten Waling: 'En dan hebben we nog niet eens een bindend referendum – iets wat ik doorgaans betreur, maar waarbij ik met dit boek in de hand toch enkele vraagtekens begin te stellen.'
- Gijs van Oenen, Overspannen democratie (Boom 2018), 224 blz.
- Marcel ten Hooven, De ontmanteling van de democratie. Hoe de kunst van het samenleven verstoord raakt - en wat eraan te doen (De Arbeiderspers 2018), 256 blz.
Rob Hartmans aan Geerten Waling, 8 november 2018 (brief #17)
door Rob Hartmans
Geerten Waling en Rob Hartmans schrijven elkaar over Marcel ten Hoovens De ontmanteling van de democratie en Gijs van Oenens Overspannen democratie. De democratie staat overal onder druk. Hoe is het nu met de Nederlandse gesteld? Misschien wel helemaal niet zo slecht als Nieuwrechts ons wil doen geloven. Het beeld kantelt als we onze verwachtingen van het democratisch proces en onze participatie daarin wat bijstellen. Geerten Waling: 'En dan hebben we nog niet eens een bindend referendum – iets wat ik doorgaans betreur, maar waarbij ik met dit boek in de hand toch enkele vraagtekens begin te stellen.'
- Gijs van Oenen, Overspannen democratie (Boom 2018), 224 blz.
- Marcel ten Hooven, De ontmanteling van de democratie. Hoe de kunst van het samenleven verstoord raakt - en wat eraan te doen (De Arbeiderspers 2018), 256 blz.
De ETA was overal
Een jaar nadat de ETA afstand deed van haar laatste wapens, verscheen Fernando Aramburu's roman Vaderland. Hierin blikt Aramburu terug op de periode 1959 - 2018, om het conflict dat Baskenland heeft verscheurd inzichtelijk te maken en de balans op te maken van bijna zestig jaar ETA. Samen met twee andere boeken, Operation Ogro: The Execution of Admiral Luis Carrero Blanco van Julien Agirre, een persoonlijk relaas, en Basque Violence: Metaphor en Sacrament van Joseba Zulaika, een etnografische studie, werpt Matthijs Eijgelshoven van verschillende kanten licht op de ETA, de impact van het geweld op de Baskische samenleving en hoe de literatuur die het beste zou kunnen verbeelden.
- Fernando Aramburu, Vaderland (vert. Hendrik Hutter) (Wereldbibliotheek 2018), 576 blz.
- Joseba Zulaika, Basque Violence: Metaphor and Sacrament (University of Nevada Press 1988), 423 blz.
- Julen Agirre, Operation Ogro: The Execution of Admiral Luis Carrero Blanco (vert. Barbara Probst Solomon) (Quadrangle/The New York Times Book Co. 1975), 196 blz.
De kunst om de kunst te verbergen. In memoriam Henk Wesseling
door Willem Otterspeer
Henk Wesseling schreef monografieën, essays en columns maar was bovenal historicus van beroep, hoewel geen 'beroepshistoricus'. Willem Otterspeer vertelt over de sprezzatura van deze zeer on-Hollandse intellectueel.
Tijd van monsters en midlifecrises
door Eva Peek
Kan je weten waar in de geschiedenis je je bevindt? Achteraf lijkt het altijd zo duidelijk. Maak een studie van het fin de siècle en je ziet een maatschappij die zwanger is van haar eigen ondergang. Werp nu een blik op de jaren twintig in Europa en je voelt aan je water dat het niet de goede kant opgaat met de democratie in Weimar. Maar waar staan wij? Als een historicus over zeventig jaar naar onze tijd kijkt, wat ziet ze dan?
- David Runciman, How Democracy Ends (Profile Books 2018), 256 blz.
- Timothy Snyder, The Road to Unfreedom: Russia, Europa (Random House 2018), 268 blz.
Kunst & Literatuur
biografie
poëzie
essays
Kellendonk: moed en monomanie
door Kim Schoof
Bijna dertig jaar na zijn dood is er nu een biografie van schrijver Frans Kellendonk, gelauwerd om zowel zijn extravagante stijl als zijn ongebreideld maatschappijkritische fictie. Biograaf Jaap Goedegebuure laat zien dat hij ook nog eens een autobiografisch schrijver was. Kim Schoof en Lodewijk Verduin gaan na waar Goedegebuures tracering van biografische gegevens in het literaire werk van Kellendonk bijdraagt aan een representatief beeld van de schrijver, en waar zijn methode tekortschiet. Door Kim Schoof & Lodewijk Verduin.
- Jaap Goedegebuure, Kellendonk: een biografie (Querido 2018), 552 blz.
Ik ben van een nieuwe collectie: drie sterke bundels van ‘zwarte’ dichters
door Piet Gerbrandy
Dat de Nederlandstalige poëzie wordt gedomineerd door witte mannen van wie de meeste dood zijn, is een open deur. Tegelijk is poëzie bij uitstek een plaats waar maatschappelijk engagement en een ervaring van 'anders-zijn' tot uiting kunnen komen. Piet Gerbrandy neemt drie jonge dichters onder de loep, die elk op een eigen manier iets als een Nederlandse poëtische identiteit op het spel zetten.
- Radna Fabias, Habitus (De Arbeiderspers 2018), 120 blz.
- Simone Atangana Bekono, Hoe de eerste vonken zichtbaar waren (Lebowski/Wintertuin 2017), 48 blz.
- Dean Bowen, Bokman (Jurgen Maas 2018), 80 blz.
Shakespeare, Bredero, Rembrandt: het theater van de hartstochten in de zeventiende eeuw
door René van Stipriaan
Zonder veel overdrijving kun je de zestiende en zeventiende eeuw het tijdperk van de zintuigen noemen. Toch werd de werking van de waarneming en het oordeelsvermogen in deze tijd als een groot probleem ervaren. Daarin hadden literatuur en schilderkunst een sleutelrol. Aan de hand van Shakespeare, Bredero en Rembrandt zet René van Stipriaan in zijn Gouden Eeuw-lezing uiteen hoe hartstochten in staat zijn om een gezond brein te corrumperen, en de zintuigen als een vervormend brandglas te laten werken.
