2019#5 (oktober / november)

Toen & Nu

oorlog

De muren van België: Filip De Pillecyn en de grenzen van het betamelijke

De recent heruitgegeven gevangenisdagboeken van collaborateur Filip De Pillecyn vormen een belangrijke getuigenis in de Vlaamse naoorlogse geschiedenis. Dat zijn collaboratie en antisemitisme in de heruitgave niet kritisch gekaderd en zelfs vergoelijkt worden getuigt volgens Wim Verbaal van iets heel anders: het huidige politiek klimaat in Vlaanderen waarin de grenzen van het betamelijke steeds verder worden opgerekt.

Filip de Pillecyn, Face au mur (Clauwaert 1979), 179 blz.
Filip de Pillecyn, Tegen de muur. Ongecensureerd Gevangenisdagboek (1944-1949) (Doorbraak 2019), 288 blz.

dekolonisatie

Een schuchtere beschavingsmissie: Congo in België

door Kristof Smeyers

Regelmatig wordt er in België een standbeeld van Leopold II besmeurd met rode verf – een verwijzing naar het bloeddorstige koloniale regime van de vorst in Congo. Toch staat de dekolonisatie van de Belgische publieke sfeer nog in de kinderschoenen, blijkt uit Kristof Smeyers bespreking van The Leopard, the Lion and the Cock van Matthew Stanard.

Matthew G. Stanard, The Leopard, the Lion, and the Cock: Colonial Memories and Monuments in Belgium (Leuven University Press 2019), 338 blz.

kolonialisme

Herinneren, herhalen: koloniale erfenissen in de politiek

door Elizabeth Buettner

‘De typering van Falkland Islanders, radicale verdedigers van een wit Rhodesië, en Ulster-loyalisten als “Britain’s pieds noirs” is politiek provocerend maar stemt tot nadenken.’ Elizabeth Buettner bespreekt Empires of the Mind, waarin Robert Gildea uit de doeken doet hoe het koloniale verleden van de Franse en Britse rijken de hedendaagse politiek blijft bepalen.

Robert Gildea, Empires of the Mind: The Colonial Past and the Politics of the Present (Cambridge University Press 2019), 334 blz.

oudheid

Herodotus: verteller of geschiedschrijver?

door Piet Gerbrandy

‘Wie Herodotus als geschiedschrijver ziet, moet zich de vraag stellen hoe goed hij zich heeft gedocumenteerd en hoe objectief hij is. Maar dat zijn de verkeerde vragen.’ Piet Gerbrandy leest de nieuwe vertaling van Herodotus’ Historiën, die eindelijk recht doet aan de intelligente en ruimdenkende geest van deze oervader van de vertelkunst.

Herodotus, Historiën. Alles wat ik zag, hoorde en onderzocht (vert. Wolther Kassies, red. Michel Buijs) (Athenaeum-Polak & Van Gennep 2019), 960 blz.

Wetenschap & Wij

filosofie

Is Schopenhauer het allerbeste voedsel?

door Arnold Heumakers

Van klimaatcatastrofe tot de ondergang van de westerse beschaving: een pessimistische blik op de toekomst lijkt vandaag hoogtij te vieren. Meanderend langs Schopenhauer, Houellebecq en een aantal recente boektitels over doemdenken legt Arnold Heumakers de waarde van pessimisme op de weegschaal.

Michel Houellebecq, In aanwezigheid van Schopenhauer (vert. Martin de Haan) (De Arbeiderspers 2018), 96 blz.
Michel Houellebecq, En présence de Schopenhauer (L’Herne 2017), 96 blz.
Michel Houellebecq, Serotonine (vert. Martin de Haan) (De Arbeiderspers 2019), 304 blz.
Michel Houellebecq, Sérotonine (Flammarion 2019), 347 blz.
Frederick C. Beiser, Weltschmerz: Pessimism in German Philosophy 1860-1900 (Oxford University Press 2016), 320 blz.
Maarten Boudry, Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat. Waarom vooruitgang geen geloof is (Polis 2019), 288 blz.
Ronald Havenaar, Naar de bliksem, maar nu nog even niet. Over hedendaags doemdenken (Prometheus 2019), 288 blz.
Addie Schulte, De strijd om de toekomst. Over doemscenario's en vooruitgang (Cossee 2019), 271 blz.

biologie

Een vervlochten stamboom? Wat DNA ons leert over het leven

door Renée van Amerongen

Zou het wetenschappelijke belangstelling, onze ijdelheid of toch de technologische potentie zijn, die onze interesse in genen zo voedt? Celbioloog en kankeronderzoeker Renée van Amerongen leest twee titels die onze stamboom tot de prehistorie terug ontrafelen, en blikt vooruit op wat gentechnologie ons aan beloftes en gevaren te bieden heeft.

Carl Zimmer, Ze heeft haar moeders lach. Het grote verhaal over erfelijkheid (vert. Catalien van Paassen, Willem van Paassen & Nicole Seegers)) (HarperCollins 2019), 592 blz.
Carl Zimmer, She Has Her Mother's Laugh: The Powers, Perversions, and Potential of Heredity (Pan Macmillan 2018), 672 blz.
David Quammen, The Tangled Tree: A Radical New History of Life (Simon & Schuster 2019), 480 blz.

wetenschapsbedrijf

De hypothesemachine: over feiten, intuïtie en cognitie

door Geerdt Magiels

Er is hoop. Je kan jezelf trainen om onbewuste cognitieve reflexen te herkennen, er over na te denken, ze af te wegen tegen redelijke argumenten en bewust je mening bij te sturen. Het gaat niet vanzelf, maar het kan. Bioloog en filosoof Geerdt Magiels legt vier recente boeken over feiten en interpretatie achter elkaar en stapt over.

Hans Rosling, Ola Rosling & Anna Rosling Rönnlund, Feitenkennis. Tien redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt (vert. Annemie de Vries) (Het Spectrum 2019), 344 blz.
Julian Baggini, Een kleine geschiedenis van de waarheid. Troost in tijden van nepnieuws (vert. Bram Galenkamp) (Klement 2018), 104 blz.
Iris Sommer, De zeven zintuigen. Over waarnemen en onwaarnemen (Prometheus 2018), 256 blz.
Mario Livio, Why? What Makes Us Curious (Simon & Schuster 2017), 272 blz.

gezondheid

Klem tussen lichaam en geest: een dualisme met gevolgen

door Rien Vermeulen

Het idee dat de geest en het lichaam onlosmakelijk verbonden zijn, staat centraal in de boeken Intimiteit van klinisch psycholoog en psychoanalyticus Paul Verhaeghe, Cure: A Journey Into the Science of Mind over Body van de Britse wetenschapsjournalist Jo Marchant en de essaybundel De herontdekking van het lichaam. Over de burn-out van Bregje Hofstede. Hoewel al deze auteurs zich kanten tegen het lichaam-geestdualisme, vindt het soms toch via achterdeurtjes zijn weg naar binnen, aldus neuroloog Rien Vermeulen. Hij bespreekt de gevolgen hiervan voor patiënten en hoe Hofstedes essaybundel een mogelijkheid schetst om het dualisme te omzeilen.

Jo Marchant, Cure: A Journey Into the Science of Mind over Body (Canongate 2016), 283 blz.
Paul Verhaeghe, Intimiteit (De Bezige Bij 2018), 256 blz.
Bregje Hofstede, De herontdekking van het lichaam. Over de burn-out (Cossee 2016), 96 blz.

Politiek & Maatschappij

cultuurkritiek

In de geest van Julien Benda: de intellectueel als straatvechter

door Jouke Huijzer

De vertaling van cultuurpessimistische klassiekers kan niet los worden gezien van de opkomst van nieuwrechts. Jouke Huijzer betoogt dat Julien Benda’s Het verraad van de intellectuelen binnen dat genre een unieke plaats inneemt, omdat het ‘intellectuelen’ vooral aanspoort zich te verzetten tegen de gevaren van nationalisme en verrechtsing.

Julien Benda, Het verraad van de intellectuelen (vert. Eva Wissenburg) (Amsterdam University Press 2018), 336 blz.

feminisme

Is iedereen al feminist? Over de politieke onmacht van popfeminisme

door Annelot Prins

‘Nooit eerder was feminisme zo cool, grappig, en toegankelijk.’ Ongevaarlijk is dat niet, toont Annelot Prins. In hedendaagse claims op een feministisch discours wordt feminisme niet zelden van haar radicaal progressieve potentieel ontdaan.

Sarah Banet-Weiser, Empowered: Popular Feminism and Popular Misogyny (Duke University Press 2018), 240 blz.
Cinzia Arruzza Tithi Bhattacharya & Nancy Fraser, Feminism for the 99%: A Manifesto (Verso 2019), 85 blz.
Jessalynn Keller & Maureen E. Ryan (reds.), Emergent Feminisms: Complicating a Postfeminist Media Culture (Routledge 2018), 238 blz.
Liza Featherstone (red.), False Choices: The Faux Feminism of Hillary Rodham Clinton (Verso 2016), 192 blz.
Emily Spiers, Pop-Feminist Narratives: The Female Subject under Neoliberalism in North America, Britain, and Germany (Oxford University Press 2018), 272 blz.
Catherine Rottenberg, The Rise of Neoliberal Feminism (Oxford University Press 2018), 239 blz.
Andi Zeisler, We Were Feminists Once: From Riot Grrrl to Covergirl, the Buying and Selling of a Political Movement (Public Affairs 2016), 285 blz.
Anthea Taylor, Celebrity and the Feminist Blockbuster (Palgrave Macmillan 2016), 313 blz.

Kunst & Literatuur

vertalen

Fanon: gevangen in de witte blik

door Grâce Ndjako

Na controverses rondom de Nederlandstalige uitgaven van Margo Jefferson, Colson Whitehead en James Baldwin, werd in de vertaling van Frantz Fanons Zwarte huid, witte maskers het n-woord gebruikt als equivalent voor het Franse nègre. Grâce Ndjako maakt inzichtelijk waarom de vertaling onvoldoende rekenschap geeft van Fanons inzet en project. Zij laat zien dat vertalers van kleur, zwarte denkers en activisten onmisbaar zijn om tot een waardevolle vertaling te komen.

Frantz Fanon, Zwarte huid, witte maskers (vert. Jeanne Holierhoek) (Octavo 2018), 240 blz.
Frantz Fanon, Peau noire, masques blancs (Points 2015), 224 blz.

roman

Inzien hoe anderen je zien: vrouwen in de Nederlandse literatuur

door Jesse van Amelsvoort

De literatuur was lange tijd een mannenwereld. Inmiddels is daar wel verandering in gekomen, hoewel schrijvende vrouwen nog steeds vaak langs de mannenlat worden gelegd. Om een eigen plek in de publieke ruimte die de literatuur is te bemachtigen, moeten vrouwen daarom meer doen dan simpelweg hun pen trekken en hun stem laten horen. Wat dat ‘meer’ kan zijn, laat Jesse van Amelsvoort zien in zijn bespreking van recent werk van Bregje Hofstede, Simone Atangana Bekono, Radna Fabias en Hannah van Binsbergen.

Simone Atangana Bekono, Hoe de eerste vonken zichtbaar waren (Lebowski/Wintertuin 2017), 48 blz.
Hannah van Binsbergen, Kwaad gesternte (Atlas Contact 2016), 64 blz.
Radna Fabias, Habitus (De Arbeiderspers 2018), 120 blz.
Bregje Hofstede, Drift (Das Mag 2018), 397 blz.
Virginia Woolf, Een kamer voor jezelf (Chaos 2018), 224 blz.
Siri Hustvedt, A Woman Looking at Men Looking at Women (Hodder & Stoughton 2017), 576 blz.

schrijvers over schrijvers

Zwampgas en godenpekel: geweld en vrijheid in «Over de gekte van een vrouw»

door Persis Bekkering

‘Schrijvers over schrijvers’, de titel van een reeks waarin Nederlandse literair auteurs schrijven over een volgens hen Heel Goed Nederlands Boek. Persis Bekkering bespreekt Astrid Roemers Over de gekte van een vrouw, waar ze als tiener niet veel van begreep. Niet vreemd, vindt ze nu: de roman is niet alleen experimenteel, maar heeft ook een intersectionele lezing nodig.

Astrid Roemer, Over de gekte van een vrouw (Prometheus 2016), 221 blz.

interview

‘Talking shit in skinny columns’, een gesprek met Eileen Myles

door Dagmar Bosma

Eileen Myles zou als queer dichter uit een arbeidersgezin nooit als ‘echte’ Amerikaan worden gezien. Reden genoeg om zich in 1991 bij wijze van performance kandidaat te stellen voor het presidentschap. Inmiddels is Myles zo beroemd dat er een personage uit de populaire HBO-serie Transparent op hen werd gebaseerd. Dagmar Bosma en Tessel Veneboer spraken met de experimentele schrijver over de poëzie van het alledaagse, proza dat zich aan alle conventies onttrekt en over de politiek die daarin nooit ver weg is.