2021#3 (juni / juli)
Toen & Nu
kolonialisme
religie
dekolonisatie
herlezen
Oorlog tegen slavernij in de achttiende-eeuwse Caraïben
door René Kooiker
De aandacht voor het Europese en Nederlandse slavernijverleden beperkt zich vaak tot abstracte discussies waarin het leven van tot slaaf gemaakten nauwelijks een rol speelt. René Kooiker leest twee boeken die twee beroemde ‘slavenopstanden’ in een ander daglicht stellen. Wat als we opstand zien als een oorlogsdaad?
- Marjoleine Kars, Bloed in de rivier: Het onbekende verhaal van de massale slavenopstand in een Nederlandse kolonie (Atlas Contact 2021), 384 blz.
- Vincent Brown, Tacky's Revolt: The Story of an Atlantic Slave War (Harvard University Press 2020), 320 blz.
Ruimte voor de ander: ziekte, gewoontes en uitsluiting ten tijde van de reformatie
door Evelien Chayes
Niet elke vergelijking tussen 'middeleeuwse' pandemieën en de huidige is even bedachtzaam. Toch zijn veel van de hedendaagse discussies in reactie op deze crisis wel degelijk vergelijkbaar met die in vroegmoderne samenlevingen. Evelien Chayes laat zien hoe discoursen over lichamelijke en morele gewoontes uit de Reformatie nog altijd doorwerken in processen van uitsluiting van de ander.
Brieven uit Suriname: een ongehoord goed verhaal
door Iwan Brave
25 jaar geleden besloot de Surinaams-Nederlandse journalist Iwan Brave Nederland te verruilen voor Suriname, uit onvrede over een minderhedendebat waarin vooral over minderheden gesproken werd, maar zelden met hen. In Brieven uit Suriname blikt hij terug op het Nederland van toen, en naar het Nederland van nu. Hoe staan we ervoor, vanuit De West bezien? Deel 1: proloog.
Je eerste schreeuw: over het hedendaagse abortusdebat
door Trudy Dehue
Er is in de tweeënveertig jaar sinds het verschijnen van Jan de Bruijn’s baanbrekende Geschiedenis van de abortus in Nederland het nodige veranderd in onze kijk op abortus. Trudy Dehue herleest het werk en trekt de lijn door naar vandaag – langs de impact van de Wet Afbreking Zwangerschap (1984), de Amerikaanse culture wars en de pretecho. Wat blijkt: het zelfbeschikkingsrecht van de (zwangere) vrouw heeft een geduchte nieuwe tegenstrever gevonden in de commercie.
- Jan de Bruijn, Geschiedenis van de abortus in Nederland: een analyse van opvattingen en discussies 1600-1979 (Van Gennep 1979), 330 blz.
Kunst & Literatuur
beeldende kunst
essays
essays
literatuurwetenschap
schrijvers over schrijvers
poëzie
roman
poëzie
De oudheid als vrije ruimte: vrouwelijke kunstenaars en het neoclassicisme
door Mieke de Vos
Voor neoclassicistische kunstenaars was de oudheid een bron van revolutionaire inspiratie, die niet alleen de kunsten, maar ook de Franse Revolutie blijvend vormgaf. Minder bekend is dat onder deze kunstenaars ook veel vrouwen waren, die aan het revolutionaire ‘vrijheid gelijkheid broederschap’ met penseel en kostuum een geheel eigen invulling gaven. Mieke de Vos doet aan de hand van twee recente boeken een aanzet tot een vernieuwde, meer inclusieve canon van het neoclassicisme.
- Amelia Rauser, The Age of Undress: Art, Fashion, and the Classical Ideal in the 1790s (Yale University Press 2020), 216 blz.
- Bettina Baumgärtel, Angelika Kauffmann: The Whole World is Angelicamad (Hirmer 2020), 200 blz.
Hitlers alligator en Spinoza’s gelijkschakeling: een brief aan Arnon Grunberg
door Ilios Willemars
Ilios Willemars leest in de vroege brieven van Arnon Grunberg een levenshouding die (individuele) vrijheid koppelt aan vertrouwen in de toekomst – op het absurde af. Een koppeling waarvan de politieke en filosofische implicaties beschreven worden door Victor Kal in De list van Spinoza. In een persoonlijke brief aan Grunberg vraagt Willemars hoe het nu, anno 2021, gesteld is met die houding.
- Victor Kal, De list van Spinoza: de grote gelijkschakeling (Prometheus 2020), 288 blz.
- Arnon Grunberg, Aan nederlagen geen gebrek: brieven en documenten 1988-1994 (De Arbeiderspers 2016), 518 blz.
- Arnon Grunberg, Als ze het over Marokkanen hebben (Querido 2020), 112 blz.
IJspegel
door Arnon Grunberg
'In antwoord op je vraag, hoe gaat het met je sterfelijkheid, kan ik alleen antwoorden: zolang je bereid denkt te zijn te doden, gaat het met je sterfelijkheid uitstekend.'
Blaffende honden bijten niet! Naar een eigentijds cynisme
door David Rijser
De nieuwste generatie romanciers wil tegemoetkomen aan een ‘affectieve crisis’, als we de literatuurwetenschap moeten geloven. Hoe anders was dat een halve eeuw geleden, toen cynici de literaire trom nog roerden. Toch kan een beetje cynisme nog altijd geen kwaad. Alleen wie durft het nog aan, nu het vaandel van de cynische levenshouding in de hoogst onverwachte handen van populistische politici is overgegaan, vraagt David Rijser, en wat betekent dat voor onze literatuur en onze samenleving.
Tamelijk onbestemde angst
door Roelof ten Napel
Schrijver Roelof ten Napel herleest A. Alberts 'De honden jagen niet meer', een spaarzame roman die hem vult met een gevoel van nabijheid dat geen uitleg behoeft.
- A. Alberts, De honden jagen niet meer (Van Oorschot 1979), 81 blz.
Wat rijmt op danser
door Nadia de Vries
In haar nieuwe poëziebundel In mijn mand voert Lieke Marsman het (zieke) lichaam op als kritische spreker en lyrisch materiaal. Hiermee rekt zij de gangbare beeldvorming rondom kwetsbaarheid een beetje verder op: weg van het stigma en dichter naar het menselijke toe, betoogt schrijver Nadia de Vries.
- Lieke Marsman, In mijn mand (Pluim 2021), 53 blz.
Eindeloze opeenvolging van nu’s
door Persis Bekkering
De rave maakt al ruim dertig jaar onderdeel uit van onze cultuur. Je zou verwachten dat je zoiets in de literatuur terugziet. Maar dat is buiten de aard van de rave gerekend, want hoe schrijf je over iets dat meer een staat is dan een evenement? Raver Persis Bekkering heeft wel wat ideeën. Een essay dat leest als een teaser voor haar volgende roman.
- Rainald Goetz, Rave (vert. Adrian Nathan West) (Fitzcarraldo Editions 2021), 264 blz.
- Thomas Meinecke, Helblauw (vert. Arne de Winde e.v.a.) (het balanseer 2018), 384 blz.
Lezen zonder lezingen
door Kristine Johanson
Na ruim honderdzestig jaar vertalen van Shakespeare in Nederland is het niet vanzelfsprekend dat een nieuwe vertaling lezers nog aanzet hun interpretaties te herzien. Bas Belleman weet zich te verzetten tegen de standaardnarratieven rondom Shakespeares Sonnetten en maakt in de eerste plaats weer ruimte voor een gesprek tussen lezers en sprekers, aldus Shakespeare-expert Kristine Johanson.
- William Shakespeare, Sonnetten (Athenaeum 2020), 464 blz.
Politiek & Maatschappij
dekolonisatie
democratie
geopolitiek
Marronage als ecologisch en dekoloniaal verzet: een interview met Malcom Ferdinand
door Esha Guy Hadjadj
Klimaatontwrichting en racisme houden sterker verband dan vaak gedacht wordt, betoogt ecoloog en politiek filosoof Malcom Ferdinand. In Une écologie décoloniale bespreekt Ferdinand de marrons, tot slaaf gemaakte mensen die de plantages wisten te ontvluchten en in bossen overleefden. Dat zogenaamde ‘marronage’ staat model voor een dekoloniale wereld op ecologische basis. Esha Guy Hadjadj sprak hem over vormen van ecologisch verzet en de koloniale inrichting van de moderne wereld.
- Malcom Ferdinand, Une écologie décoloniale: penser l'écologie depuis le monde caribéen (Seuil 2019), 461 blz.
De beloftes en valkuilen van gelote burgerraden
door René Koekkoek
De gelote burgerraad: in Duitsland en Frankrijk experimenteren ze er al mee, maar in Nederland heeft het idee nog nauwelijks voet aan de grond gekregen. Dat is jammer, betoogt René Koekkoek, want de gelote burgerraad is een veelbelovende democratische innovatie, een experiment om politiek ontheemde groepen weer bij de besluitvorming te betrekken. Democratie is immers te belangrijk om helemaal over te laten aan gekozen politici.
- Hélène Landemore, Open Democracy: Reinventing Popular Rule for the Twenty-First Century (Princeton University Press 2020), 272 blz.
- Staatscommissie parlementair stelsel, Lage drempels, hoge dijken: democratie en rechtsstaat in balans (Boom 2018), 384 blz.
- Cristina Lafont, Democracy without Shortcuts: A Participatory Conception of Deliberative Democracy (Oxford University Press 2019), 277 blz.
- James S. Fishkin, Democracy When the People are Thinking: Revitalizing Our Politics Through Public Deliberation (Oxford University Press 2018), 272 blz.
Syrië, land van duivelse dilemma’s
door Nikolaos van Dam
Vanuit het Four Seasons Hotel in Damascus — ook wel ‘de hemel aan de rand van de hel’ — schreef Fernande van Tets een zeldzame en gedetailleerde beschrijving van het Syrische burgerlijk leven onder een schrikbewind. Die oorlog is misschien wel een van de best (digitaal) gedocumenteerde strijdtonelen die de wereld ooit gekend heeft, maar de kleine verhalen die het grotere verhaal illustreren ontbreken veelal. Het werk van Van Tets, schrijft gewezen topdiplomaat Nikolaos van Dam, vult die leemte op overtuigende wijze.
- Fernande van Tets, Vier Seizoenen in Damascus: verslag van een land in oorlog (Thomas Rap 2020), 368 blz.
Wetenschap & Wij
sociologie
natuurkunde
De moeder aller sociologieën
door Marjolijn Voogel
De ontstaansgeschiedenis van de sociologie in Frankrijk maakt duidelijk dat onderzoek en wetenschap vaak collectieve inspanningen zijn van onderzoekers met uiteenlopende achtergronden. Johan Heilbrons 'biografie' van de Franse sociologie ontstijgt daarom per definitie de discipline, betoogt Marjolijn Voogel.
- Johan Heilbron, La sociologie Française: sociogenèse d'une tradition nationale (CNRS 2020), 334 blz.
Hendrik Antoon Lorentz: de spil van een generatie
door Robert van Leeuwen
Hendrik Antoon Lorentz gold rond 1900 als misschien wel de grootste natuurkundige van zijn tijd. Zo werd in de vormende jaren van de speciale relativiteitstheorie ook wel gesproken van de Lorentz-Einsteintheorie. Het idee dat hij een 'klassiek fysicus' was die niet met zijn tijd mee kon komen is dan ook ongepast, ziet natuurkundepromovendus Robert van Leeuwen in twee biografieën.
- Frits Berends & Dirk van Delft, Lorentz: gevierd fysicus, geboren verzoener (Prometheus 2019), 728 blz.
- Anne J. Kox, Hendrik Antoon Lorentz, natuurkundige (1853-1928): 'Een levend kunstwerk' (Balans 2019), 320 blz.
