2021#5 (oktober / november)
Politiek & Maatschappij
Antisemitisme
publieke ruimte
economie
Antisemitisme
Antisemitisme
geschiedenis
Antisemitisme
Overal en nergens
door Arnon Grunberg
Bij het verschijnen van de eerste Nederlandse vertaling leest Arnon Grunberg Hannah Arendts Antisemitisme (1951). In plaats van ‘gebrek aan liefde voor het Joodse volk’ ziet hij vooral een principiële weigering om te stoppen met denken. Natuurlijk, Arendt roeit met haar persoonlijke, historische en analytische riemen – en dus met haar beperkingen. Maar voor Grunberg is ze vooral een denker die wordt gedreven door de ‘overtuiging dat de waarheid een zoektocht is die niet ophoudt, dat waarheid nooit iets kan worden wat je bezit’. Wie erin slaagt zo te denken, zet nogal wat op het spel.
- Hannah Arendt, Antisemitisme (Boom 2021), 280 blz.
Heroïne bij het haardvuur
door Gemma Blok
We leven in een tijdperk waarin het kapitalisme het verslavingspotentieel van consumenten genadeloos uitbuit. Games, suiker, porno, gokken en drugs dragen hun steentje bij. Maar ligt het probleem in het geval van drugs bij de verslavende middelen of bij het beleid ertegen? Gemma Blok bespreekt Carl L. Hart en David T. Courtwrights beschouwingen op de 'Age of Addiction' en hun oproep zowel schadelijk drugsgebruik als het schadelijke anti-drugsbeleid te hervormen.
- Carl L. Hart, Drug Use for Grown-Ups: Chasing Liberty in the Land of Fear (Penguin 2021), 304 blz.
- David T. Courtwright, The Age of Addiction: How Bad Habits Became Big Business (Belknap Press 2019), 336 blz.
De beloften van de geldpers: van oude inzichten en nieuwe verwarring
door Irene van Staveren
Of we het nu ‘quantitative easing’ noemen of ‘de geldpers aanzetten’, het staat vast dat banken door de aanhoudende Amerikaanse en Europese opkoopprogramma’s zwemmen in gratis geld, met verstrekkende gevolgen voor economie en overheidsbeleid. Maar over wat die gevolgen precies zijn en welk beleid dan passend is, verschillen de meningen nogal – onder economen en beleidsmakers. Irene van Staveren bespreekt de grootste steen in de vijver: Stephanie Keltons pleidooi voor een monetaire paradigmawisseling.
- Stephanie Kelton, De mythe van de staatsschuld: op weg naar een nieuwe economie (vert. Vanja Walsmit) (Ambo|Anthos 2021), 320 blz.
- , ESB (Economisch Statistische Berichten) 4796: Visie op de geldpers (FD Mediagroep 2021), 46 blz.
Joodse emancipatie à la Arendt
door Marieke Borren
Bij het verschijnen van de eerste Nederlandse vertaling van Hannah Arendts Antisemitisme (1951) ziet Marieke Borren de denker al haar vermogens inzetten om te begrijpen waarom uitgerekend de Joden het slachtoffer werden van de nationaalsocialistische vernietigingsmachine. Dat ze daarbij wil laten zien dat zij niet louter slachtoffer waren, is volgens Borren het beste te beschouwen als een logische consequentie van haar toewijding aan de politieke emancipatie – in plaats van de sociale assimilatie – van deze groep.
- Hannah Arendt, Antisemitisme (Boom 2021), 280 blz.
De aard van het beestje
door Hans Ulrich Jessurun d’Oliveira
Bij het verschijnen van de eerste Nederlandse vertaling van Hannah Arendts Antisemitisme (1951) vraagt Hans Ulrich Jessurun d'Oliveira zich vooral af of Arendts hoofdthese – dat de Joden het slachtoffer waren van een conflict tussen het negentiende-eeuwse hoogtepunt van de natiestaat enerzijds en de toekenning van het staatsburgerschap aan de joden anderzijds – de confrontatie met de Nederlandse casus wel overleeft. Het antwoord laat zich raden, en voorspelt weinig goeds voor haar analyse, al legt die de vinger wel op de zere plek.
- Hannah Arendt, Antisemitisme (Boom 2021), 280 blz.
Wil de echte Cleveringa opstaan? De erfenis van 26 november 1940
door Maarten Asscher
De invloed van R.P. Cleveringa, bekend van zijn openlijke protest tegen de anti-Joodse maatregelen van de Duitse bezetter aan de Leidse universiteit, reikt verder dan de jaarlijkse Cleveringa-lezing aan de universiteit. Maarten Asscher kijkt opnieuw naar zijn nog altijd grote invloed op rechtsfilosofen en Nederlandse politici en gaat daarbij op zoek naar Cleveringa's eigen inspiratiebronnen.
- Kees Schuyt, R.P. Cleveringa: recht, onrecht en de vlam der gerechtigheid (Boom 2019), 592 blz.
- Willem Otterspeer, Het horzelnest: de Leidse universiteit in oorlogstijd (Prometheus 2019), 400 blz.
- Pieter Omtzigt, Een nieuw sociaal contract (Prometheus 2021), 224 blz.
Het begrip antisemitisme: definities en politisering
door Yolande Jansen
Bij het verschijnen van de eerste Nederlandse vertaling van Hannah Arendts Antisemitisme (1951) concludeert Yolande Jansen dat Arendts bijdrage vooral schuilt in het inzicht dat antisemitisme en de Holocaust in continuïteit met kolonialisme, imperialisme en racisme moeten worden begrepen. De les die wij daaruit nu kunnen trekken is vooral dat minderheden vragen om hun religieuze achtergronden in het publieke leven onzichtbaar te maken niet garandeert dat deze achtergronden van minder politiek belang worden – eerder het omgekeerde.
- Hannah Arendt, Antisemitisme (Boom 2021), 280 blz.
Wetenschap & Wij
pandemie
astronomie
technologie
gezondheid
Pandemie in perspectief
door Jaap Goudsmit & Johan Heilbron
Ons perspectief op de coronapandemie wordt na anderhalf jaar nog altijd vrijwel volledig gedomineerd door dagkoersen en het laatste nieuws, en datzelfde geldt in belangrijke mate voor het overheidsbeleid. Maar als de geschiedenis van pandemieën en de volksgezondheid iets laat zien, is het wel dat hoe we met een pandemie omgaan uiteindelijk belangrijker is dan de pandemie zelf. Jaap Goudsmit en Johan Heilbron pleiten voor een breder beleid, met meer oog voor directe en indirecte gezondheidsrisico’s op de kortere en de langere termijn.
- Johan P. Mackenbach, A History of Population Health: Rise and Fall of Disease in Europe (Brill 2020), 430 blz.
- William H. McNeill, Plagues and Peoples (Anchor Books 1976), 368 blz.
- Frank Snowden, Epidemics and Society: From the Black Death to the Present (Yale University Press 2019), 608 blz.
De marsmannetjes, die zijn we zelf
door Joris van Casteren
Mars is weer eens hot. Terwijl space cowboys als Musk, Bezos en Branson commercieel ruimtereizen presenteren als eerste stap naar private kolonisatie van de rode planeet, maken wereldmachten plannen voor Marsmijnbouw. Joris van Casteren leest drie nieuwe boeken over onze obsessie met de weerbarstige planeet, en maant tot enige socratische bescheidenheid.
- Sarah Stewart Johnson, The Sirens of Mars: Searching for Life on Another World (Penguin 2020), 288 blz.
- Daniel Deudney, Dark Skies: Space Expansionism, Planetary Geopolitics, and the Ends of Humanity (Oxford University Press 2020), 424 blz.
- Frank Westerman, De kosmische komedie (Querido Fosfor 2021), 284 blz.
De geboorte van Big Data: een ‘macroscoop’ voor de VS in de jaren zestig
door Sara Polak
In haar boek If Then laat vermaard historicus Jill Lepore haar licht schijnen over de ruim zestig jaar oude pionier van socialenetwerktheorie: het Amerikaanse Simulmatics Corporation. Sara Polak bespreekt deze grotendeels onbekende voorgeschiedenis van de toenemende verwevenheid van data en politieke macht.
- Jill Lepore, If Then: How One Data Company Invented the Future (John Murray 2020), 415 blz.
Psychologie die ertoe doet
door Ruud Abma
Sociaalpsycholoog Rob Wentholt was er ten diepste van overtuigd dat de psychologie een fundamentele bijdrage heeft te leveren aan de voortgang (of minstens het behoud) van de menselijke beschaving. In Wentholts door Floris Cohen postuum bezorgde magnum opus leest Ruud Abma een pleidooi voor een menswetenschap die recht doet aan de geleefde realiteit. Wat verdwijnt uit beeld door het reductionisme in de psychologie en hoe beperkt dit ons inzicht in de menselijke natuur?
- Rob Wentholt & Floris Cohen, Experiment mensheid (Prometheus 2021), 368 blz.
- Michael Billig, More Examples, Less Theory: Historical Studies of Writing Psychology (Cambridge University Press 2019), 292 blz.
- Jerome Kagan, Psychology’s Ghosts: The Crisis in the Profession and the Way Back (Yale University Press 2012), 416 blz.
Kunst & Literatuur
oeuvre
schrijvers over schrijvers
biografie
Arbeidsongeschikt monnikenwerk: Mizees «Faxen aan Ger»
door Melle Maré
Voor Nicolien Mizee (1965) is ’de gedrevenheid tot werk’ misschien wel de enige niet-beschamende menselijke eigenschap. Opvallend, voor iemand die zo'n zelfverklaarde afkeer heeft van werk. Schrijver Melle Maré buigt zich over Nicolien Mizees Faxen aan Ger-reeks en de unieke, gedreven persoonlijkheid die eruit spreekt.
- Nicolien Mizee, Hoog en laag springen (Van Oorschot 2021), 448 blz.
- Nicolien Mizee, Allesverpletterende (Van Oorschot 2019), 320 blz.
- Nicolien Mizee, De porseleinkast (Van Oorschot 2018), 456 blz.
- Nicolien Mizee, De kennismaking (Van Oorschot 2017), 395 blz.
‘Mijn vader weet niet eens hoe oud ik ben.’
door Rashid Novaire
In 2006 debuteert Hassan Bahara met Een verhaal uit de stad Damsko. Een roman die volgens de schrijver moet zijn als ‘een baksteen die de lezer in het gezicht gesmeten wordt.’ Dat belooft lawaai, een doffe klap. Maar Rashid Novaire herinnert zich uit die dagen ook een roman waarin het langzaam stil werd. Een stilte die razernij ontketent.
- Hassan Bahara, Een verhaal uit de stad Damsko (Van Gennep 2006), 239 blz.
Afrika zal zijn eigen toekomst schrijven: over Patrice Lumumba als icoon
door Grâce Ndjako
‘Patrice Lumumba wordt na zijn dood op 17 januari 1961 het symbool van wat had kunnen zijn, niet alleen in Congo maar ook in de rest van Afrika.’ Grâce Ndjako bespreekt Lumumba in the arts, over de iconografie van deze vader van de Congolese onafhankelijkheid, en onderzoekt de dekolonisatieprocessen die hij tot ver na zijn dood aanwakkerde.
- Matthias de Groof (red.), Lumumba in the Arts (Leuven University Press 2020), 464 blz.
Toen & Nu
geschiedenis
kolonialisme
geschiedenis
Quentin Skinner: een geschiedenis
door Rob Hartmans
Keer op keer wijst Quentin Skinner, bekend als historicus van de Cambridge School, ons op het belang van retorica en de historische en genealogische benadering van denkers als Machiavelli, Hobbes en Locke. Rob Hartmans bespreekt zijn invloedrijkste publicaties: ‘Wie minder rigide is en meer historisch besef heeft, treft in Skinners boeken een enorme rijkdom aan kennis en inzicht aan.’
- Quentin Skinner, The Foundations of Modern Political Thought, twee delen: The Renaissance en The Age of Reformation (Cambridge University Press 1978), 305 blz.
- Quentin Skinner, Reason and Rhetoric in the Philosophy of Hobbes (Cambridge University Press 1996), 477 blz.
- Quentin Skinner, Machiavelli (Oxford University Press 1981), 102 blz.
- Quentin Skinner, Visions of Politics, 3 delen: Regarding Method, Renaissance Virtues en Hobbes and Civil Science (Cambridge University Press 2002), 209 blz.
- Quentin Skinner, From Humanism to Hobbes: Studies in Rhetoric and Politics (Cambridge University Press 2018), 444 blz.
- Alexander Bevilacqua en Frederick Clark, Thinking in the Past Tense: Eight Conversations (The University of Chicago Press 2019), 224 blz.
Snouck: de goede koloniaal?
door Marijn Kruk
Christiaan Snouck Hurgronje (1857-1936) geniet nog altijd de reputatie van Nederlands grootste arabist. Toch is het een omstreden reputatie; van een bevlogen wetenschapper die een broertje dood had aan het leven onder professoren, die niet maalde om schone handen, en wiens nieuwsgierigheid, overtuigingen en geldingsdrang hem niet alleen brachten tot in het donkere hart van het Nederlandse koloniale project – naast Van Heutsz in Atjeh –, maar ook tot pleiten voor dekolonisatie. Marijn Kruk leest de eerste echte biografie van Snouck en tracht de balans op te maken.
- Wim van den Doel, Snouck: het volkomen geleerdenleven van Christiaan Snouck Hurgronje (Prometheus 2021), 624 blz.
Opmaat voor een catastrofe
Met haar relaas van de lotgevallen van de Nederlandse inspecteur-generaal van Anatolië brengt Nadette de Visser ons vakkundig tot aan de politiek-bestuurlijke afgrond van de eerste Armeense deportaties. Maar overtuigt haar bredere opzet om de Turkse geschiedenis zo onbevangen mogelijk met het Turkse heden in verbinding te brengen, vraagt Hanneke van der Heijden zich af.
- Nadette de Visser, Missie Turkije: Louis Westenenk en de Armeense kwestie (Querido 2021), 472 blz.
