2022#6 (december/januari)
Kunst & Literatuur
literatuur
biografie
oeuvre
biografie
roman
roman
Joost Zwagerman Essayprijs
Joost Zwagerman Essayprijs
Joost Zwagerman Essayprijs
Joost Zwagerman Essayprijs
Joost Zwagerman Essayprijs
roman
poëzie
biografie
roman
beeldende kunst
Schrijven over het onvergetelijke voorval
door Auke Hulst
'Het feit dat je iets hebt meegemaakt, wat het ook is, geeft je blijvend het recht om het op te schrijven’, schrijft de recente Nobelprijswinnaar Annie Ernaux in haar abortusmemoires. Maar wat betekent ‘meegemaakt’ als het een persoonlijke en ingrijpende gebeurtenis betreft die mensen fysiek en emotioneel zo verschillend kan raken? Auke Hulst onderzoekt dit taboe en bevraagt of literatuur een uitweg biedt; aan de hand van Jilt Jorritsma, Ernaux en meer.
- Jilt Jorritsma, Was (Lebowski 2021), 240 blz.
- Annie Ernaux, Het voorval (vert. Irene Beckers) (De Arbeiderspers 2022), 104 blz.
- Madeleijn van den Nieuwenhuizen, Leven en laten leven: een gedachtewisseling over abortus en zelfbeschikking (Atlas Contact 2022), 120 blz.
- Auke Hulst, De Mitsukoshi Troostbaby Company (Ambo|Anthos 2022), 608 blz.
- Margaret Atwood, Boven water (vert. Aris J. van Braam, 1979) (Prometheus/Bert Bakker 2019), 238 blz.
Eeuwig waakzaam voor fascisme: het strijdbare denken van Andreas Burnier
door Yra van Dijk & Iris Kater
Met een ogenschijnlijk onstilbare honger spendeerde Andreas Burnier een groot deel van haar leven aan lernen. Yra van Dijk en Iris Kater noemen haar ‘een feministische kabbalist, een wetenschappelijke mysticus, een bellettristische hoogleraar criminologie en een progressieve conservatief’, maar welke persoonlijke geschiedenis ligt er aan deze paradoxen ten grondslag?
- Andreas Burnier, Elk boek is een gevaar (samengesteld en ingeleid door Ronit Palache) (De Arbeiderspers 2022), 400 blz.
‘De oorzaak ben ik zelf’: het obsessieve zelfonderzoek van Thomas Bernhard
door Tessel Veneboer
Kan de vervreemdende functie van literatuur een schrijver tot waanzin drijven? In het werk van Thomas Bernhard ligt zijn zogeheten ‘zelfmoorddenken’ constant op de loer – borende monologen die zelden in een coherent verhaal te verpakken zijn. Tessel Veneboer las het oeuvre van de Oostenrijkse schrijver om te doorgronden wat er schuilging achter dit meanderende proza.
- Thomas Bernhard, De oorzaak (vert. Ria van Hengel) (Vleugels 2022), 104 blz.
- Thomas Bernhard, Beton (vert. Ria van Hengel) (Vleugels 2022), 120 blz.
- Thomas Bernhard, De adem (vert. Ria van Hengel) (Vleugels 2021), 96 blz.
- Thomas Bernhard, Houthakken. Een afrekening (vert. Chris Bakker & Pauline de Bok) (IJzer 2019), 255 blz.
- Thomas Bernhard, Heldenplatz (Suhrkamp 1988), 176 blz.
Geheugenoefeningen van een stadswandelaar
door Manet van Montfrans
‘In de nu ongecensureerd gepubliceerde teksten toont de gewoonlijk zo terughoudende Perec openlijk zijn gevoelens.’ Manet van Montfrans bespreekt Lieux, het ambitieuze herinneringenproject van Georges Perec waarin hij twaalf jaar lang de Parijse openbare ruimte wilde vastleggen. Door deze eerst zo nauwkeurig en neutraal mogelijk te omschrijven, om vervolgens zijn eigen geheugen de vrije loop te laten. Een werk waarin Perecs observaties en gevoel onlosmakelijk verbonden blijken, en de lezer een toevallige passant.
- Georges Perec, Lieux. Inédit (voorw. Sylvia Richardson, inl. Claude Burgelin & bez. Jean-Luc Joly) (Seuil 2022), 610 blz.
- Georges Perec, Georges Perec, Espèces d’espaces, édition augmentée d'inédits, postface Jean-Luc Joly (Seuil 2022), 199 blz.
‘Ik heb de oorlog opgelopen in m’n hoofd’
door Arnold Heumakers
Het verloren gewaande en na bijna tachtig jaar vol intrige nu dan toch verschenen Guerre van Céline verschilt nogal van de rest van zijn oeuvre. Wellicht omdat de auteur er niet eindeloos aan kon blijven schaven en misschien ook wel omdat het een kantelpunt is in zijn oeuvre, suggereert Arnold Heumakers. ‘We zijn allebei de oorlog weer ingegaan. En toen zijn er dingen gebeurd, steeds meer dingen, die ik nu niet makkelijk meer vertellen kan, omdat de mensen van deze tijd het al niet meer zouden begrijpen.’
- Louis-Ferdinand Céline, Guerre (Gallimard 2022), 192 blz.
Afdalen in de mensenwereld? Beter van niet. Over de Chinese klassieker ‘De droom van de rode kamer’
door Rint Sybesma
Rint Sybesma las het met de Filter Vertaalprijs bekroonde en ruim 2000 pagina’s tellende De droom van de rode kamer van Cao Xueqin, een roman waar alles door elkaar loopt: rangen, standen, het bovennatuurlijke, het alledaagse. Toch zijn het volgens Sybesma de personages die het meest beklijven in dit dichtbevolkte Chinese magnum opus.
- Cao Xueqin, De droom van de rode kamer: het verhaal van de steen (vert. Anne Sytske Keijser, Mark Leenhouts en Silvia Marijnissen) (Athenaeum 2021), 2160 blz.
Het warenparadijs
door Mira Aluç
Vanuit haar eigen ervaring schrijft Mira Aluç in haar voor de Joost Zwagerman Essayprijs 2022 genomineerde essay over de kapitalistische kronkels van een hedendaags luxe-warenhuis. 'Als werken het verrichten van arbeid voor een inkomen is, dan is wat ik doe niet zozeer werken, maar hosselen. Ik help klanten met hun schoenwensen, dat is het werk, maar mijn van verkoop afhankelijke inkomen is een kwestie van ritselen en scharrelen. Het is een wreed kansenspel.'
Misdaad en beloning
door Barbara Zwirs
Raskolnikov, Humbert Humbert – de relatie tussen literatuur en criminaliteit ligt soms meer voor de hand dan we denken. Barbara Zwirs pleit in haar genomineerde essay dan ook voor een reclasseringsmodel via de letteren: 'In de geesteswetenschappen wordt het alleen maar gestimuleerd om vanuit verschillende invalshoeken naar literatuur te kijken, dus waarom niet vanuit een criminologisch perspectief?'
Tussen waan en woorden
door Revka Bijl
Hoe kan men schrijven over ziekte, en over hypochondrie in het bijzonder? In haar genomineerde en uiterst persoonlijke essay neemt Revka Bijl de lezer mee in haar denken en schrijven, en maakt ze invoelbaar hoe de twijfel langzamerhand fysiek en mentaal alles in je leven overneemt.
Bruiklener
door Falun Ellie Koos
In dit Joost Zwagerman Essayprijs winnende essay vertelt Falun Ellie Koos over hun ervaring als postbode, student en schrijver. Via diverse bruikleenovereenkomsten maakt Koos invoelbaar hoe maatschappelijke stijgers hun leven in sociale schizofrenie door kunnen brengen: 'Na het stijgen groeit het besef dat wat je achterlaat niet "normaal" is. Je ontdekt je eigen afwijkingen en voelt hoe je niet in de nieuwe wereld past.'
Holografie: over het heden
door Roelof ten Napel
'Er is vrijwel geen moment meer denkbaar dat niet zou kunnen worden vastgelegd.' In een literair, kunsthistorisch en filosofisch essay duikt Roelof ten Napel (genomineerd voor de Joost Zwagerman Essayprijs) via Walter Benjamin, Marina Abramović en Ludwig Wittgenstein de archiefkasten in om stil te staan bij de vergankelijkheid van schoonheid.
De queeste van de sciencefictionauteur
door Aafke Romeijn
Het sciencefictionlandschap is in ons land nogal ondergesneeuwd, betreurt Aafke Romeijn. Verheugd begint ze dan ook aan de toekomstroman Onder asfalt, waarin we kunnen lezen over het Nederland van 2068. Een jaloersmakend visionaire roman, ontdekt ze, vanwege de manier waarop Maarten van der Graaff erin slaagt het heden niet op de toekomst te projecteren en die langs die omweg juist des te aannemelijker te maken.
- Maarten van der Graaff, Onder asfalt (Pluim 2022), 304 blz.
‘Moi, Imagineer’: twee jonge debutanten en hun reis naar Disneyland
door Max Urai
Twee jonge schrijvers trekken naar Disneyland, ieder op diens manier. ‘Een kutbedrijf’, gemaakt voor oppervlakkigheid, vatte Joost Oomen zijn kijk samen. Maxime Garcia Diaz geeft in haar debuutbundel een andere, maar eveneens venijnige draai aan deze literaire cultuurkritiek. Max Urai legt uit waar de verschillen (en overeenkomsten) liggen.
- Maxime Garcia Diaz, Het is warm in de hivemind (De Bezige Bij 2021), 112 blz.
- Joost Oomen, Het Perenlied (Querido 2020), 256 blz.
60 en verder
door Christien Franken
Van zowel Deborah Levy, als Rebecca Solnit en Lavinia Greenlaw verscheen onlangs nadrukkelijk zelfonderzoekend werk. Ze zijn alledrie duidelijk geworteld in een specifieke feministische traditie, maar kiezen nogal verschillende routes en benaderingen voor de uitwerking. Al schakelend tussen memoires, 'bildungsplot' en associatieve vignetten houden de auteurs vooral een pleidooi voor verbeeldingskracht en fantasie in de derde levensfase. Het effectiefst is dat, waar ze het voortschrijden van de tijd niet bij voorbaat aanzien voor ontwikkeling.
- Deborah Levy, Onroerend goed (vert. Astrid Huisman & Roos van de Wardt) (De Geus 2021), 228 blz.
- Rebecca Solnit, Herinneringen aan mijn onzichtbaarheid (Uitgeverij Podium 2022), 320 blz.
- Lavinia Greenlaw, Some Answers Without Questions (Faber & Faber 2021), 192 blz.
Het leven van fragmenten
door Kyrke Otto
De hoofdpersoon in Lex ter Braaks Levensvormen versnippert de wereld, om vervolgens van die stukjes weer nieuwe werelden te maken. Kyrke Otto buigt zich over de fragmenten waaruit dit onconventionele werk is opgebouwd en concludeert dat het boek uiteindelijk vooral gaat over zijn eigen totstandkoming. Wat, is dan de vraag, betekent dat in de wereld buiten het boek?
- Lex ter Braak, Levensvormen (Van Oorschot 2021), 328 blz.
De lange schaduw van de Koude Oorlog in de kunst: over kunst, kitsch, camp en dictatorkunst
door Egbert Dommering
Met Poetins invasie en de reactie daarop lijkt de Koude Oorlog nu dan echt teruggekeerd. Egbert Dommering leest Louis Menands recente en monumentale The Free World: Art and Thought in the Cold War en peilt de culturele betekenis van die terugkeer. Was de culturele deling tussen Oost en West ooit echt weg? Dachten we heus dat kunst ook apolitiek kon zijn? Doemt met de dictatorkitsch van Poetin c.s. vanzelf ook een terugkeer op naar een geopolitieke uitsortering van hoge en lage kunst?
- Louis Menand, The Free World: Art and Thought in the Cold War (Ferrar, Straus & Giroux 2021), 857 blz.
- Debra Bricker Balken, Harold Rosenberg – A Critic’s Life (The University of Chicago Press 2021), 640 blz.
- David Caute, The Dancer Defects: The Struggle for Cultural Supremacy During the Cold War (Oxford University Press 2005), 818 blz.
Toen & Nu
politiek
politiek
geschiedenis
geschiedenis
De lange weg naar de holle staat
door Jan Overwijk
'Een van de meest opmerkelijke conclusies is dat Nederland welbeschouwd nooit keynesiaans geweest', schrijft Jan Overwijk na lezing van Mellink en Oudenampsens Neoliberalisme. Het gevolg: zelfs als de politiek het neoliberalisme wil temperen (wooncrisis, stikstofcrisis, energiecrisis) en het sociaal contract wil repareren, heeft die geen idee meer hoe. Een historische analyse.
- Bram Mellink & Merijn Oudenampsen, Neoliberalisme: een Nederlandse geschiedenis (Boom 2022), 336 blz.
Ons moreel kompas wijst naar het zuiden
door Esha Guy Hadjadj
In Totalitarisme waarschuwde Hannah Arendt al voor de manifestaties van het kwaad, om vervolgens in Imperialisme dit kwaad aan het koloniale verleden te koppelen. Met het werk van Timothy Snyder in de hand houdt Esha Guy Hadjadj West-Europa een spiegel voor én formuleert hij een actuele kritiek op Arendts analyse.
- Hannah Arendt, Imperialisme (Boom 2022), 400 blz.
De lange schaduw van visuele propaganda
door Kees Ribbens
Verwijzingen naar het nationaalsocialisme van de vorige eeuw zijn nog steeds niet weg te denken uit het huidige maatschappelijk debat. Maar wat houdt deze aanhoudende aandacht voor Hitler als belichaming van het kwaad precies in stand? Kees Ribbens onderzoekt het recent verschenen Adolf Hitler. De beeldbiografie van Erik Somers en René Kok, en of de term ‘beeldbiografie’ wel recht doet aan de propagandistische aard van de beelden die het behelst.
- Erik Somers & René Kok, Adolf Hitler. De beeldbiografie (Hollands Diep 2022), 400 blz.
De lange schaduw van Weimar
door Frits Boterman
Weimar is terug. Frits Boterman bespreekt de recente Weimar-boeken van Patrick Dassen en Raisa Blommestijn. 'Wat als'-geschiedenis en rechtsfilosofie bieden nuttige perspectieven, waarschuwt hij, maar de harde politieke realiteit wint het altijd: 'Een parlementaire democratie gaat ten onder als ze niet wordt omarmd door de meerderheid van de politieke partijen, het politieke midden wordt weggevaagd en de grondwettelijke checks-and-balances niet werken.'
- Raisa Blommestijn, Het spook van Weimar. een democratie in crisis (Prometheus 2022), 448 blz.
- Patrick Dassen, De Weimarrepubliek. Over de kwetsbaarheid van de democratie (Van Oorschot 2021), 768 blz.
Politiek & Maatschappij
politiek
briefwisseling
Droomkoninkjes: over de meritocratie
door Thijs Kleinpaste
'Iedereen die niet op z’n achterhoofd is gevallen weet een lid van de meritocratische klasse wel te herkennen – en wie daarover begint te pruttelen is vermoedelijk zelf lid van die klasse.' Thijs Kleinpaste legt Nederland langs de meetlat van Michael Youngs recentelijk vertaalde dystopische klassieker De opkomst van de meritocratie en beschouwt de illusies over verdienste die de elite over zichzelf in stand houdt om haar machtspositie te rechtvaardigen.
- Michael Young, De opkomst van de meritocratie (Athenaeum 2022), 192 blz.
Gezien en niet gezien worden: een briefwisseling
door Sayonara Stutgard & Yael van der Wouden
In 2021 nodigde de Nederlandse Boekengids Sayonara Stutgard en Yael van der Wouden uit om reflecties uit te wisselen over Layla F. Saads Witte suprematie en ik en Robin DiAngelo’s Nice Racism. De briefwisseling die daaruit is voortgekomen weerspiegelt één jaar van hun ervaringen met identiteit, racisme, met het gezien en niet gezien worden; met een taal die niet altijd meewerkt. (Deze bijdrage is exclusief verschenen in onze editie 2022#6.)
- Layla Saad, Witte suprematie en ik (vert. Koen Boelens & Helen Zwaan) (Atlas Contact 2021), 256 blz.
- Robin DiAngelo, Nice Racism: How Progressive White People Perpetuate Racial Harm (Penguin 2022), 224 blz.
Wetenschap & Wij
taal
geschiedfilosofie
Een autobiografisch naslagwerk
door Arjen Mulder
‘Niet alle lemma’s zijn direct te koppelen aan het fenomeen van de val – zowel de activiteit van het vallen als die waar je in kunt lopen. Vaak is het verband er met de haren bijgesleept’. Arjen Mulder beschouwt Marc Kregtings De encyclopedieën van de val als hoogstpersoonlijke en ontroerende autobiografie. Een naslagwerk van associaties: bewust niet alomvattend en tot in de vezels subjectief.
- Marc Kregting, De encyclopedieën van de val (het balanseer 2022), 608 blz.
‘Disappearing (l)ink’: vergeten vrouwen binnen de analytische filosofie
door Lukas M. Verburgt
'Grace Chisholm Young, Susan Stebbing, Ruth Barcan Marcus. Nog nooit van gehoord? En wel van Russell, Quine en Kripke? Dat is weinig verrassend, maar het duidt op een diepliggend probleem.' Voor de NIAS-Wesselingreeks gaat Lukas M. Verburgt in gesprek met prominente historici om erachter te komen welke rol de geschiedenis speelt in het heden. In de vierde bijdrage voor de reeks: Frederique Janssen-Lauret over de onzichtbare vrouwen binnen de logica en analytische filosofie.
- Frederique Janssen-Lauret, Susan Stebbing (Elements on Women in the History of Philosophy) (Cambridge University Press 2022), 75 blz.
- Willard Van Orman Quine, The Significance of the New Logic (Translated & edited by Walter Carnielli, Frederique Janssen-Lauret & William Pickering) (Cambridge University Press 2020), 216 blz.
- David Lewis, Philosophical Manuscripts (Edited by Frederique Janssen-Lauret) (Oxford University Press 2023), .
