2023#2 (april / mei)

Filosoof Marijn Sax legt haarfijn uit wat er mis is met William MacAskills ‘What We Owe the Future’, waarin ‘longtermism’, het idee dat het positief beïnvloeden van de verre toekomst een belangrijke morele prioriteit van onze tijd is, centraal staat.

‘We hebben een brede discussie nodig over de toekomst van de mensheid op lange termijn.’ Anja Sicking benadrukt de overkoepelende kracht van verhalen voor zowel de sciencefictiontraditie als de techondernemers van Silicon Valley. Fictie die wordt gepresenteerd als werkelijkheid, letters in plaats van cijfers, omdat die vaak nog niet voorhanden zijn. ‘Musk weet dat er op Mars nauwelijks lucht is en de temperatuur vaak min zestig graden of lager is. Hij weet uiteraard van de kosmische straling.’ Maar als hij in interviews vrolijk zijn intergalactische plannen uiteenzet vindt iedereen het prachtig... totdat je beseft wie er op aarde achterblijft als het erop aankomt.

Ondanks de opeenstapeling van economische, ecologische en sociale crises kunnen we ons een radicale systeemverandering moeilijk voorstellen. Zijn we overgeleverd aan het kapitalisme waarvoor geen alternatief bestaat? En zo niet, hoe kunnen we dan ontsnappen aan het heden en dromen van een ander soort samenleving? Annemarije Hagen bespreekt waarom ons begrip van tijd bepalend is voor verandering en emancipatie.

Joost Smiers onderzoekt in zijn boek Zwerflawaai hoe storend geluid dat zich verplaatst in de publieke ruimte eerlijk verdeeld zou moeten worden, en of dit nog mogelijk is in onze 24-uurseconomie. Virginie Platteau leest kritisch mee en merkt op dat Smiers niet altijd stilstaat bij wetenschappelijke inzichten in geluidsoverlast, maar desondanks een zeer actueel en heikel thema aankaart.

De demon van Laplace en de demon van Maxwell zijn twee duivelse fantasiewezens uit natuurkundige gedachte-experimenten. Van de Hongaarse Leó Szilárd (1898-1964) wordt gezegd dat hij deze demonen wist 'uit te drijven'. Daan Mulder legt uit wat hiermee bedoeld wordt, en bespreekt de biografie van deze eigenzinnige natuurkundige, die ook de aanjagende kracht was achter de Amerikaanse atoombom.

Psychiater en stressonderzoeker Christiaan Vinkers veegt in zijn boek In de ban van burn-out de vloer aan met onderzoek van onder meer TNO, en ook met het begrip burn-out als zodanig. Het levert zeer terechte kritiek op de burn-outindustrie op, vindt Psycholoog en wetenschapshistoricus Ruud Abma, maar hij vraagt zich wel af of Vinkers' grote boog om de pseudodiagnose heen dan wel leidt naar een effectieve behandeling.

Halbe Zijlstra's bezuinigingen, de coronapandemie, lage bezoekersaantallen – de overheid neemt geen leidende rol in de kunstsector, constateert Melle Daamen in Grazen boven het kunstgras. Toef Jaeger las Daamens betoog en pleit, in reactie op Daamen en op Paul van der Grijps Kunst & kwaliteit, voor ‘kunst die een hobbel oproept, want wat z’n weg al vindt – nationaal of internationaal – redt zich wel.’

Schrijven over de nasleep van de Parijse aanslagen in 2015 is complex, het debat gepolariseerd. In de roman La décision van Karine Tuil volgen we een rechter op de voet die moet beslissen over de vrijlating van een teruggekeerde Syriëganger. Carinne Elion-Valter houdt een pleidooi voor de ruimte die Tuils proza biedt: we naderen de ongrijpbare waarheid die achter geweld schuilt, en tegelijkertijd wordt de lezer met de feilbaarheid van het juridisch oordeel geconfronteerd.

‘Poëzie is genot, een plaats waar je vrij kunt fantaseren over een wereld buiten de tralies van werk, kapitaal en klasse.’ Door Hannah van Binsbergens tweede bundel Kokanje sluimert een activistische poëtica die zich een post-kapitalistische wereld probeert voor te stellen. Ezra Hakze wandelde door het land van Kokanje en vraagt zich af of eerdere recensenten van de bundel niet zelf aan ‘kapitalistisch realisme’ lijden. 

De Oostenrijkse schrijver Joseph Roth was – zoals de titel van zijn biografie onderstreept – permanent op de vlucht: voor de oorlog, antisemitisme, geweld, armoede, schulden en het nazisme. Lodewijk Verduin bespreekt hoe biograaf Keiron Pim uit een enorme verscheidenheid aan bronnen en biografische benaderingen overtuigend een leven weet te distilleren, en hoe groot de uitdaging voor de vertalers moet zijn geweest: ‘het mag een klein wonder heten dat er uit deze veelheid van stemmen een coherente, vloeiend lezende biografie is voortgekomen.’

Vorig jaar begon de Nederlandse Boekengids een nieuwe traditie: het leveren van een beredeneerd overzicht van de ‘rentrées littéraires’. Redacteuren Marjolein Corjanus en Manet van Montfrans gidsen u nu langs de ruim vijfhonderd Franse romans van deze winter en lichten er enkele voor u uit.

Schrijverscollectief Fixdit streeft naar meer diversiteit in de canon en het literaire veld. Op deze plek delen de auteurs van Fixdit hun visie op literaire teksten die van belang zijn voor een meerstemmige wereld. Voor haar bijdrage las Rachida Lamrabet De val van de imam van de Egyptische schrijfster Nawal El Saadawi, 'een historisch-socialistische feministe die de onderdrukking van de vrouw plaatste in een universeel systeem van patriarchaat, kapitalisme en neokolonialisme.'

Jilt Jorritsma legt Jan van Akens dystopische toekomstverhaal ‘Proximale falanx’ op de snijtafel en laat zien hoe de dreigende ondergang van de ‘universele mens’ de lange geschiedenis en actualiteit van koloniaal racisme onzichtbaar maakt: ‘de mensheid als geheel daalt af tot de materiële wereld, zonder dat er wordt gekeken naar intermenselijke ongelijkheden.’

Het onrecht dat koloniaal Nederland aanrichtte in Indonesië staat volop in de belangstelling, maar het is nog altijd onderbelicht en onbekend hoe de Nederlanders omgingen met en gebruik maakten van de Chinese minderheid in dat land. Met een verleden als schakel en medeplichtige van het koloniale project blijft de positie van deze groep bijzonder en kwetsbaar. Liang de Beer bespreekt Patricia Tjiook-Liem’s Chinezen uit Indonesië, dat deze verborgen geschiedenis (gedeeltelijk) onthult.

De ondertitel van Janina Ramirez’ Femina luidt een nieuwe geschiedenis van de Middeleeuwen, via de vrouwen die daaruit zijn geschrapt. Ondanks de feministische drijfveer om de verhalen van onderbelichte historische vrouwen te vertellen, wordt die belofte maar half ingelost. Claire Weeda onderzoekt of Femina wel recht doet aan de complexe sociale hiërarchie waarin vrouwen destijds verkeerden, en vraagt zich af wat het betekent dat Ramirez vooral gegoede vrouwen een podium geeft.

Raymond van den Boogaard memoreert 'het radicalisme waarmee van de verdwijning van de meeste Joodse Amsterdammers gebruik is gemaakt om korte metten te maken met hun buurt' aan de hand van Jong in de oorlog: herinneringen aan de Plantage-Weesperbuurt Amsterdam 1940-1945: 'Amsterdam is door die dubbele slag van karakter veranderd, in stedenbouwkundig en cultureel opzicht.' Toch kunnen heden en verleden er soms nog heel eventjes samenvallen en een 'historische sensatie' veroorzaken, en juist dit 'wonderwel geslaagde boek' blijkt daarbij een uitmuntende gids.