2023#3 (juni / juli)

Aan de hand van literaire en populair culturele klassiekers als De grote Gatsby, Mad Men en Mariah Carey’s autobiografie onderzoekt Grâce Ndjako het concept 'passing' in Amerika: een persoon die een andere identiteit of ras aanneemt om de Amerikaanse droom na te streven en in dat ideaal te passen.

Frederike Geerdink las What Have You Left Behind?, waarin Bushra al-Maqtari de verwoestende uitwerking van het conflict in Jemen onderzoekt. Ze legt bloot hoe de strijd persoonlijke levens, sociale omgevingen en mensenrechten aantast, en de bevolking veelal geen andere optie dan de dood heeft gelaten. Al-Maqtari laat hiermee zien dat we niet afhankelijk zijn van westerse correspondenten om verhalen uit verscheurde landen aan een groot publiek te vertellen.

Astrid H. Roemer herleest Bea Vianens Strafhok en maakt kennis met diens Sarnami, hai. Het blijkt een even bevreemdende als herkenbare ervaring. Bevreemdend vanwege de reproductie van stereotypen over de Surinaams-Hindoestaanse gemeenschap. Herkenbaar omdat het, zoals ook in haar eigen werk, er uiteindelijk om draait 'dat er in Suriname welbeschouwd geen Surinamer is die niet onophoudelijk geplaagd wordt door de gedachte het geboorteland te moeten verlaten.' Een pleidooi voor de autonomie van de tekst én de noodzakelijkheid je te verdiepen in de plaats en tijd van schrijven.

Marjolein Corjanus legde een mozaïek van Franse ‘microhistoires’ van na de Holocaust en las de romanschrijvers Anne Berest, François Noudelmann en Mathias Malzieu naast elkaar, op zoek naar de gemene deler van hun zeer diverse oeuvres. ‘Alle verschillen ten spijt, hebben deze zoektochten gemeen dat zij het lot van het kind, overgeleverd aan een oorlog tussen grote mensen, centraal stellen.’ Corjanus’ nieuwsgierigheid gaat vooral uit naar de strategieën die de auteurs hiertoe inzetten, omdat zij ‘uit noodzaak feiten, herinneringen en fictie verweven om hun verloren geschiedenis weer tot leven te wekken’.

Van Patti Smith hoor je vaak dat ze meer dan voor muziek leeft voor poëzie en taal. Geerte Verduijn nam haar snel groeiende literaire oeuvre en fotografisch werk onder de loep: ‘Smith ziet zichzelf misschien niet als echte muzikant, maar ze is altijd een beetje punk gebleven’. Behalve de androgyne en multidisciplinaire artiest met een grote drang om niet in de pas te lopen, ziet Verduijn in haar werk ook een reflectie op het ouder worden, het verstrijken van de tijd. ‘Haar liedteksten zijn een vuist maar ook een poging tot contact; haar proza een zoektocht naar taal die kan troosten. Zo geeft ze al mijmerend vorm aan het leven.’

In het middeleeuwse dorp Lapvona, uit Ottessa Moshfeghs gelijknamige nieuwste roman, hopen de meest afgrijselijke rampen zich achter elkaar op: klimaatcatastrofe, dictatorschap, kannibalisme. Kyrke Otto laat zien hoe Moshfegh in Lapvona, net als in haar eerdere werk, met genre speelt. Hierdoor word je als lezer constant op het verkeerde been gezet, ‘alsof je nooit helemaal zeker bent in welke modus het boek gelezen moet worden.’ 

Onderzoek toont aan dat kansenongelijkheid en leesachterstanden hand in hand gaan, zo stellen ook de samenstellers van Omdat lezen loont. Aleid Truijens hield dit pleidooi voor effectiever leesonderwijs tegen het licht en plaatst het in de bredere context van late selecties en traditionele schoolindelingen: ‘De ‘typische’ vmbo’er of vwo’er bestaat niet; maar is een gevolg van voorspellings- en indelingsdrift, een constructie.’

Net als met Marilyn Monroe, is het probleem met Cleopatra dat we eigenlijk niet achter het oogverblindende beeld kunnen kijken en zo slechts kunnen gissen naar de mens daarachter. Want wat waren eigenlijk Cleopatra’s drijfveren om relaties aan te knopen met Julius Caesar en Marcus Antonius? Hoe nam ze de regering van Egypte ter hand? Hoe was de relatie met haar kinderen? Jacqueline Klooster bespreekt de beknopte nieuwe biografie door Francine Prose tegen de achtergrond van een allesverterende receptie.

Nu de eerder doodverklaarde geschiedenis haar wederopstanding beleeft op het wereldtoneel, is het voorstelbaar maken van een toekomst die beter is dan het heden belangrijker dan ooit. In de NIAS-Wesselingreeks gaat Lukas M. Verburgt in gesprek met prominente historici om erachter te komen wat dit betekent voor de rol van geschiedenis. In de zesde bijdrage voor deze reeks: Valérie Schafer over de online geschiedenis van het recente verleden en de conservatie van digitaal erfgoed voor de historici van de toekomst.

Hoe de sprong te wagen tussen kwantummechanica en poëzie? Gewapend met de boeken van Bernard Silvestris en Karen Barad zoekt Wim Verbaal naar een nieuwe taal die het onderscheid tussen observator en geobserveerde, literatuur en wetenschap doet opheffen. Want, zijn onze observaties in woorden te vangen, of is de werkelijkheid iets dat zich niet in de representatieve waarde van taal uit laat drukken?

De Duitse socioloog Hartmut Rosa is na het succes van zijn Resonanz uitgegroeid tot een ware ‘onthaastingsgoeroe’. Maar wat bedoelt hij precies met de term ‘resonantie’? Miriam Rasch las zijn nieuwe Onbeschikbaarheid, waarin hij zich opnieuw verzet tegen de gehaaste moderne mens. Een oproep tot luisteren en dwalen, om zo het onbeschikbare ruimte te geven.

‘Wat voegt het toe om een plant intelligent te noemen?’ Botanisch filosoof Norbert Peeters las het nieuwe Planta Sapiens van wetenschapsfilosoof Paco Calvo, waarin vanuit de neurobiologie wordt gekeken naar de potentie van plantaardige intelligentie. Want, ‘intelligentie is niet hetgeen de mens onderscheidt van de rest van de levende natuur, maar de gemeenschappelijke deler van al het leven op aarde.’

Hoe natuur te beschermen als de definities daarvan uiteenlopen? Het is een vraag die centraal staat in 'Het levende laten opvlammen' van de Franse filosoof Baptiste Morizot. Adelheid van Luipen las zijn pleidooi en zoekt naar een nieuwe ecologische verbeelding om voorbij het dualistische natuur/cultuur-denken te kijken, en zo naar duurzamere typen landbouw te streven.

Goffe Jensma schetst in Exit Fryslân geen vrolijk beeld van de toekomst van taal en land. Marjolijn Voogel onderschrijft zijn diagnose maar relativeert het pessimisme. Aan de hand van recente boeken over Friesland maken we een onderhoudende rondreis langs onder meer het Friese landschap. En de nationale tradities? Die blijken zich ook in onze tijd met veel inventiviteit staande te houden.