2023#5 (oktober / november)

• Madeleijn van den Nieuwenhuizen Een duistere geschiedenis is gebaard

• Sicco de Knecht Waar de wetenschap eindigt en de werkelijkheid begint

• Annemieke van Drenth Het ‘ware’ geslacht

• Chris Cusack In den beginne was het lijk

• Janniek Sinnige Tot vrouw gemaakt worden

• Piet Borst Onze oude(re) mededieren

• Marit Pilage Licht op de grijstinten van #MeToo

• Guido van Hengel Gezegende Schroef, ontferm je over ons!

• Iris Kater Memoires met een korreltje zout

• Dorothy Porker Het Indische eiland: gevangen in de tijd

• Yra van Dijk Een geschonden paradijs

• Ruud Abma Een drang vanbinnen

• Pek van Andel De besmettelijkheid van inspiratie

• Arnold Heumakers Alles over de levens, minder over de ideeën

• Annelies Schulte Nordholt Twee nieuwe vertalingen van Prousts «Les Plaisirs et les jours»

• Lukas M. Verburgt Op zoek naar een toekomstige geschiedenis

wetenschapsgeschiedenis

Een duistere geschiedenis is gebaard

door Madeleijn van den Nieuwenhuizen

Een tweeluik over Trudy Dehue's Ei, foetus, baby: Een nieuwe geschiedenis van zwangerschap door Madeleijn van den Nieuwenhuizen en Sicco de Knecht. Madeleijn van den Nieuwenhuizen plaatst het werk van Dehue in het huidige politieke landschap. Ze wijst op het abortusrecht dat door de opkomst van extreemrechts onder vuur ligt, in de VS maar ook Europa. Welke geschiedenis van vrouwenhaat én feministisch verzet is verbonden met de wetenschapsgeschiedenis van Dehue?

• Trudy Dehue, Ei, foetus, baby: Een nieuwe geschiedenis van zwangerschap (Atlas Contact 2023), 400 blz.

wetenschapsgeschiedenis

Waar de wetenschap eindigt en de werkelijkheid begint

door Sicco de Knecht

Een tweeluik over Trudy Dehue's Ei, foetus, baby: Een nieuwe geschiedenis van zwangerschap door Madeleijn van den Nieuwenhuizen en Sicco de Knecht. Sicco de Knecht gaat de dialoog aan met Dehue's wijze van wetenschapsgeschiedenis bedrijven. Zeker in de geschiedenis van zwangerschap wordt al snel duidelijk dat de wetenschap geen 'neutrale' institutie is. Welke maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft de wetenschapper die zich bewust is van het ideologische krachtenveld dan?

• Trudy Dehue, Ei, foetus, baby: Een nieuwe geschiedenis van zwangerschap (Atlas Contact 2023), 400 blz.

wetenschapsgeschiedenis

Het ‘ware’ geslacht

door Annemieke van Drenth

Het denkbeeld dat ieder mens in in te delen in een binaire sekse-categorie (m/v), is vrij recent. Historisch onderzoek naar de veranderende omgang met intersekse-personen laat zien dat de medische wetenschap een ‘zorgende macht’ kreeg, en daarmee ook de macht om te definiëren wat iemands ‘ware geslacht’ zou zijn. Sociaal wetenschapper Annemieke van Drenth loopt historische, medische en culturele ontwikkelingen na op het gebied van tweeslachtigheid, en de bekritisering hiervan in Mariken Heitmans roman Wormmaan.

• Mariken Heitman, Wormmaan (Atlas Contact 2021), 224 blz.
• Michel Foucault, Herculine Barbin. Mijn herinneringen (De Arbeiderspers 1982), 204 blz.
• Geertje Mak, Doubting Sex: Inscriptions, Bodies and Selves in Nineteenth-Century Hermaphrodite Case Histories (Manchester University Press 2012), 296 blz.

biologie

Onze oude(re) mededieren

door Piet Borst

Wat kunnen wij leren van de dieren om ons heen? Steven Austad schreef met Methuselah’s Zoo een kleurrijk boek over de geheimen voor een langdurig leven. Maar haalt de toekomstige mens gemiddeld wel echt de 100, zoals sommige onderzoeken doen voorspellen? Piet Borst las Austads studie en voorziet de optimistische bioloog van enige kritiek.

• Steven Austad, Methuselah’s Zoo: What Nature Can Teach Us about Living Longer, Healthier Lives (MIT Press 2022), 320 blz.

psychologie

Een drang vanbinnen

door Ruud Abma

Hoe kan je inspiratie duiden en traceren? Aan de hand van diverse voorbeelden probeert sociaalpsycholoog Ap Dijksterhuis die vraag te beantwoorden. Ruud Abma las Inspiratie en loopt met Dijksterhuis door de wandelgangen van het onbewuste.

• Ap Dijksterhuis, Inspiratie. Hoe we tot grootse prestaties komen (Prometheus 2022), 360 blz.

psychologie

De besmettelijkheid van inspiratie

door Pek van Andel

Hoe kan je inspiratie duiden en traceren? Aan de hand van diverse voorbeelden probeert sociaalpsycholoog Ap Dijksterhuis die vraag te beantwoorden. Pek van Andel las Inspiratie en loopt met Dijksterhuis door de wandelgangen van het onbewuste.

• Ap Dijksterhuis, Inspiratie. Hoe we tot grootse prestaties komen (Prometheus 2022), 360 blz.

geschiedenis

Op zoek naar een toekomstige geschiedenis

door Lukas M. Verburgt

Nu de eerder doodverklaarde geschiedenis haar wederopstanding beleeft op het wereldtoneel, is het voorstelbaar maken van een toekomst die beter is dan het heden belangrijker dan ooit. In de NIAS-Wesselingreeks gaat Lukas M. Verburgt in gesprek met prominente historici om erachter te komen wat dit betekent voor de rol van geschiedenis. In de achtste bijdrage voor deze reeks: Zoltán Boldizsár Simon over historische kennis voorbij de academische geschiedschrijving en de zoektocht naar een antwoord op de vraag welke rol de geschiedenis heeft in een heden (en toekomst) zonder verleden.

• Zoltán Boldizsár Simon & Marek Tamm, The Fabric of Historical Time (Cambridge University Press 2023), 75 blz.
• Zoltán Boldizsár Simon & Lars Deile, red., Historical Understanding: Past, Present, and Future (Bloomsbury 2022), 320 blz.
• Zoltán Boldizsár Simon, History in Times of Unprecedented Change. A Theory for the 21st Century (Bloomsbury 2019), 224 blz.

cultuurkritiek

In den beginne was het lijk

door Chris Cusack

'In de westerse wereld zijn de meeste mensen niet snel geneigd om openlijk over de dood te praten. Toch is onze cultuur erop gefixeerd', meent Chris Cusack. Vooral de commercialisering van uitvaarten plaatst de dood op steeds grotere afstand van het dagelijks leven. Maar er wordt gewerkt aan alternatieven, zeker ook in Nederland. Een verkenning van onze veranderende uitvaartcultuur.

• Hayley Campbell, All the Living and the Dead: A Personal Investigation into the Death Trade (Raven 2022), 288 blz.
• Rupert Callender, What Remains? Life, Death and the Human Art of Undertaking (Chelsea Green 2022), 336 blz.
• John Troyer, Technologies of the Human Corpse (MIT Press 2020), 272 blz.
• Brenda Mathijssen en Claudia Venhorst, Funerary Practices in the Netherlands (Emerald 2019), 273 blz.
• Gezondheidsraad, Toelaatbaarheid nieuwe vormen van lijkbezorging (Gezondheidsraad 2020), 31 blz.

feminisme

Licht op de grijstinten van #MeToo

door Marit Pilage

Maaike Neuvilles magisch-realistische roman Zij. maakt de complexiteit van grensoverschrijdend gedrag invoelbaar. In haar debuutroman legt Neuville bloot dat de zwijgcultuur rond dit onderwerp nog altijd niet werkelijk doorbroken is, al lijkt dat soms zo. Marit Pilage werpt in haar bespreking de vraag op of Neuville erin slaagt de precaire middenweg tussen fictie en manifest te vinden.

• Maaike Neuville, Zij. (De Bezige Bij 2023), 144 blz.

cultuurkritiek

Het Indische eiland: gevangen in de tijd

door Dorothy Porker

De Indische keuken is onlosmakelijk verbonden met het versnipperende demografische schrikbewind van Nederlands-Indië, maar blijft voor sommige generaties troostrijk en verbindend. Culinair schrijver en receptontwikkelaar Dorothy Porker beschrijft de ontwikkelingen van een keuken waarin de tijd stil heeft gestaan, en blikt vooruit naar de gevarieerde Indonesische keuken van nu.

• Vanja van der Leeden, Indorock. Indonesische smaken in een nieuwe jas (Nijgh & Van Ditmar 2019), 328 blz.
• Alfred Birney, De tolk van Java (De Geus 2016), 544 blz.
• Reggie Baay, De njai. Het concubinaat in Nederlands-Indië (Athenaeum-Polak & Van Gennep 2009), 302 blz.
• Eveline Stoel, Asta’s ogen. De levenskracht van een Indische familie (Nijgh & Van Ditmar 2017), 360 blz.
• David Reybrouck, Revolusi. Indonesië en het ontstaan van de moderne wereld (De Bezige Bij 2020), 640 blz.

essays

Tot vrouw gemaakt worden

door Janniek Sinnige

In Pose: over hoe we kijken en wie we spelen schijnt Basje Boer licht op de veelvormige, veelal tegenstrijdige pogingen tot vrouwelijke identiteitsvorming en de rol van beeld en zelfrepresentatie daarin. Aan de hand van popcultuuronderzoek, associatie en anekdote weet Boer volgens Janniek Sinnige de wereld, de lezer en haarzelf een spiegel voor te houden.

• Basje Boer, Pose: over hoe we kijken en wie we spelen (Nijgh & Van Ditmar 2022), 384 blz.

literatuur

Gezegende Schroef, ontferm je over ons!

door Guido van Hengel

In haar essaybundel De tedere verteller daalt Olga Tokarczuk diep af in mythologische ruimtes: voorbij de grens van het realistische wacht de lezer een nieuwe verhaalwereld vol gedeelde mythes. Guido van Hengel laat zich meevoeren door Tokarczuks onderzoekende essays, die getuigen van een vurige liefde voor het schrijven.

• Olga Tokarczuk, De tedere verteller (vert. Charlotte Pothuizen & Dirk Zijlstra) (De Geus 2023), 256 blz.
• Olga Tokarczuk, Anna In: Eine Reise zu den Katakomben der Welt (vert. Lisa Palmes) (Kampa 2022), 192 blz.

biografie

Memoires met een korreltje zout

door Iris Kater

‘Niet alleen de journalist moet eraan geloven, ook de biograaf is schuldig.’ Iris Kater dook in de memoires van Janet Malcolm, waarin zij de lezer er steeds aan herinnert het genre niet te letterlijk te nemen. In het fragmentarische Still Pictures las Kater ‘slechts een ruwe schets van haar leven’. In deze versplinterde en niet-chronologische levensvertelling schuilt de opdracht om te onthouden dat tijdens het lezen de eigen verbeelding altijd centraal staat.

• Janet Malcolm, Still Pictures: On Photography and Memory (Granta 2023), 155 blz.
• Janet Malcolm, The Journalist and the Murderer (Granta 2018), 192 blz.
• Janet Malcolm, The Silent Woman: Sylvia Plath and Ted Hughes (Granta 2020), 224 blz.

roman

Een geschonden paradijs

door Yra van Dijk

Schrijverscollectief Fixdit streeft naar meer diversiteit in de canon en het literaire veld. Op deze plek delen de auteurs van Fixdit hun visie op literaire teksten die van belang zijn voor een meerstemmige wereld. Letterkundige Yra van Dijk haalt de subliem ironische Zuid-Afrikaanse roman The Conservationist van Nadine Gordimer op.

• Nadine Gordimer, The Conservationist (Bloomsbury 1974), 336 blz.

literatuur

Twee nieuwe vertalingen van Prousts «Les Plaisirs et les jours»

door Annelies Schulte Nordholt

Verhalen, prozagedichten, portretten en satire: in zijn eersteling Les Plaisirs et le jours combineert Marcel Proust alle mogelijke genres. De ene Proustkenner vindt het daarom een gesamtkunstwerk, de ander ziet het als een gefragmenteerd en nog onvoldragen eerste werk. Annelies Schulte Nordholt dook in de verreikende bundel, die tot twee uiteenlopende nieuwe Nederlandse vertalingen leidde.

• Marcel Proust, Zeewind op het platteland: rêverieën (vert. & naw. Kiki Coumans) (Vleugels 2022), 48 blz.
• Marcel Proust, Lusten en dagen (vert. Tony Volger en Hans Hartsuiker (proza) & Paul Gellings (poëzie), ill. Madeleine Lemaire, voorw. Anatole France, cd met vier composities door Reynaldo Hahn, uitv. Lineke Lever) (IJzer 2022), 263 blz.

geschiedenis

Alles over de levens, minder over de ideeën

door Arnold Heumakers

Andrea Wulf duikt in Rebelse genieën in de roerige persoonlijke levens van leden uit de Jena-kring: schrijvers en denkers die eind achttiende eeuw aan de wieg van de Duitse Romantiek stonden. Volgens Arnold Heumakers schiet Wulfs boek weliswaar tekort als ideeëngeschiedenis over het ontstaan van het romantisch subject, maar slaagt deze vie romancée er wel in een avontuurlijk groepsportret te schetsen.

• Andrea Wulf, Rebelse genieën: de eerste romantici en de uitvinding van het ik (vert. Fennie Steenhuis, Nannie de Nijs Bik-Plasman & Mijke Hadewey van Leersum) (Atlas Contact 2022), 608 blz.