2024#2 (april / mei)

Politiek & Maatschappij

democratie

Hoe konden we zo optimistisch zijn? Over het (mis)lukken van de revolutie

Van de Arabische Lente en Occupy Wall Street tot de laatste bezetting van het Maagdenhuis, in de jaren tien werd er meer geprotesteerd dan ooit. In zijn boek If We Burn stelt journalist Vincent Bevins kritische vragen over de effectiviteit van de grote protesten en het mislukken van revoluties. Jarmo Berkhout vraagt door: ‘De vraag is niet alleen: is het gelukt of niet? Maar eerder: welke mogelijkheden zijn er ontstaan?’

Vincent Bevins, If We Burn: The Mass Protest Decade and the Missing Revolution (Public Affairs 2023), 352 blz.

cultuurkritiek

Manieren van kijken: de blik in tijd en ruimte

door Lieke Smits

Wat is de rol van het uiterlijk in de maatschappij anno 2024? In een kritische verkenning gidst Lieke Smits ons door twee nieuwe cultuurhistorische boeken over het uiterlijk. Smits betoogt dat de kijk op uiterlijk schoon ook altijd politiek is. Gender, etniciteit en technologie: ze creëren normatieve ideeën over schoonheid.

Milou van Rossum (red.), De buitenkant: vrouwen over de rol van het uiterlijk (Pluim 2022), 192 blz.
Merlijn Schoonenboom, Het gezicht: een cultuurgeschiedenis van sluier tot selfie (Atlas Contact 2023), 232 blz.
John Berger, Ways of Seeing (Penguin 2008), 176 blz.

cultuurkritiek

Jong geleerd, oud gedaan: racistische karikaturen in jeugdliteratuur

door Wilfred Takken

Wilfred Takken onderzoekt racistische en antisemitische karikaturen in kinderboeken, hun historische wortels en de lange gevolgen die ze hebben voor de percepties van jonge lezers en de jeugdliteratuur van nu.

Ewoud Sanders, Met de paplepel: beeldvorming over joden in Nederlandstalige jeugdverhalen, 1782-heden (Walburg Pers 2022), 272 blz.
Ewoud Sanders, Het n-woord. De geschiedenis van een beladen begrip (Prometheus 2023), 192 blz.
Ricardo Burgzorg & Arjan Peters, Burgzorgs blik: zwarte mensen in prentenboeken van 1910 tot nu (Hoogland & Van Klaveren 2023), 196 blz.

Wetenschap & Wij

filosofie

Falen als verzet: de lof van het nietsdoen

door Costică Brădăţan

De Roemeense denker Emil Cioran koos uit overtuiging voor een leven verstoken van traditioneel succes. Door de lens van Ciorans existentialistische visie onderzoekt NIAS-fellow Costică Brădăţan de plaats en mogelijkheden van falen en ledigheid in onze maatschappij — en houdt het moderne leven zo een uitdagende spiegel voor.

Costică Brădăţan, In Praise of Failure: Four Lessons in Humility (Harvard University Press 2023), 288 blz.

filosofie

Luisteren als verzet: de lof van het nietsdoen

door Miriam Rasch

Hoe ontwikkelen we alternatieve vormen van betrokkenheid en verzet in een wereld die draait om productiviteit? Biedt een praktijk van luisteren een oplossing? In een essay over de paradox van een falen dat wordt ingezet in een succesvolle schrijfpraktijk, onderzoekt NIAS-fellow Miriam Rasch de spanning tussen mislukken en slagen.

Miriam Rasch, Luisteroefeningen (De Bezige Bij 2024), .

filosofie

Recht doen aan de werkelijkheid

door Paul van Tongeren

In Twijfelen aan de werkelijkheid. Een boek voor chaotische tijden stelt filosoof Jan van Eijck een nieuw raamwerk voor om over waarheid en werkelijkheid te denken – als middel tegen de verwarring tussen feiten en meningen in onze sociale-mediamaatschappij. Paul van Tongeren prijst de toegankelijkheid van het boek maar zet kanttekeningen bij een eendimensionale benadering van de werkelijkheid.

Jan van Eijck, Twijfelen aan de werkelijkheid. Een boek voor chaotische tijden (Walburg Pers 2023), 320 blz.

wetenschapsbedrijf

Het einde van het krankzinnig geworden genie

door Daan Mulder

In De Maniac stort Labatut zich opnieuw op het leven en werk van grote bètawetenschappers. De hoofdrol is dit keer weggelegd voor John von Neumann, een van de vaders van de atoombom en de moderne informatica. Daan Mulder smult ervan maar eindigt met een steen op de maag: een Labatut over een goedmoediger genie, zou dat niet iets zijn?

Benjamín Labatut, De Maniac (vert. Dirk-Jan Arensman) (Meridiaan 2023), 380 blz.

wetenschapsbedrijf

Wat de wetenschap vermag

door Sicco de Knecht

‘Welke verantwoordelijkheid hebben we voor wat we scheppen?’ Sicco de Knecht las in het nieuwste boek van Benjamín Labatut vooral een waarschuwing uit het verleden: maniakale genieën zijn van alle tijden. De Knecht onderstreept de actualiteit van Von Neumanns verhaal: ‘de drang om te scheppen – niet omdat er noodzaak of vraag naar is maar simpelweg omdat het kan – blijft de drijfveer van een aftakelend genie’ – en die van Kunstmatige Intelligentie anno 2024.

Benjamín Labatut, De Maniac (vert. Dirk-Jan Arensman) (Meridiaan 2023), 380 blz.

paleontologie

Dino-DNA

door Max Betjes

In een boeiende reis door de geschiedenis van het vakgebied van de ‘Ancient DNA’ beschrijft Elizabeth Jones de wisselwerking tussen wetenschap, media-aandacht en celebrity-status. Waar Jones optimistisch is over de bijdrage van celebrity science als motor achter deze nieuwe wetenschap, constateert Max Betjes dat de gevestigde wetenschap als winnaar uit de daaropvolgende territoriumstrijd tevoorschijn lijkt te zullen komen. Erg rouwig lijkt hij er niet om.

Elizabeth D. Jones, Ancient DNA: The Making of a Celebrity Science (Yale University Press 2022), 280 blz.

Kunst & Literatuur

boekencultuur

Engagement en klasse, een briefwisseling

door Hannah van Binsbergen & Gwen van der Zwan

‘Je kan nog zo universalistisch schrijven, uiteindelijk zijn je lezers elitair.’ In een briefwisseling bespreken auteurs Gwen van der Zwan en Hannah van Binsbergen wat het geschreven woord en schrijverschap voor hen betekenen tegen een achtergrond van politieke betrokkenheid, privilege en precariteit.

oeuvre

‘Ik kom gemaskerd tevoorschijn’: de dagboeken van Cees Nooteboom

door Philippe Noble

In Cees Nootebooms dagboeken kom je niet alleen de schrijver zelf tegen, maar ook zijn verhalen, poëzie, critici en terugkerende personages in verschillende gedaantes. Philippe Noble, vertaler van Nootebooms werk in het Frans, gidst ons door zijn indrukwekkende en charmerende aantekeningen, die steeds meer tot de kern van zijn oeuvre behoren.

Cees Nooteboom, De danser en de monnik. Dagboeken 1970-1995 (red. Philippe Noble) (Koppernik 2023), 511 blz.

schrijverschap

Naar de onderwereld en weer terug: de heldentocht van de creatieve moeder

door Maria Kager

Over moederschap en creativiteit verscheen de laatste jaren in rap tempo een groot aantal publicaties. Maria Kager dook in The Baby on the Fire Escape, waarin Julie Phillips de mythe ‘dat het kunstenaarschap en het moederschap niet met elkaar te verenigen zijn’ met de grond gelijk maakt. Phillips' onderzoek en talloze voorbeelden zijn als ‘overzichtswerk en culturele geschiedenis van creërende moeders in de twintigste eeuw’ een verfrissende aanvulling op dit bloeiende genre.

Julie Phillips, The Baby on the Fire Escape: Creativity, Motherhood, and the Mind-Baby Problem (W.W. Norton 2022), 312 blz.

boekencultuur

Echt contact is wel de bedoeling

door Daphne de Heer

Vaste columnist voor de Nederlandse Boekengids Daphne de Heer zoekt er de kracht voor: ieder nummer haar kijk op kwesties in de wereld van de Nederlandse literatuur.

roman

De halve waarheid van Jezetha

door Lucas A. Hoogendoorn

Door het oog van de cycloon zou één roman worden, maar wordt na meer dan twintig jaar werk door Johan Herrenberg ondertussen in drie delen uitgegeven. In het tweede deel, Opperhalfrond, lijkt Herrenberg zijn eigen lot binnen deze eindeloze cyclische roman te omarmen. Maar, schrijft Lucas A. Hoogendoorn, iets kan maar twee halfronden hebben. Dus waar hebben we in Door het oog van de cycloon mee te maken?

J.Z. Herrenberg, Opperhalfrond. Door het oog van de cycloon 2 (Wereldbibliotheek 2023), 416 blz.

Aldaar (rubriek)

Boekhandel van de anderen

door Hanneke van der Heijden

Hanneke van der Heijden bezoekt en spreekt met de eigenaar van eigenzinnige boekhandel Frankeştayn in Istanbul. Literair vertalers Hanneke van der Heijden en Djûke Poppinga laten in hun rubriek Aldaar zien hoe literatuur nieuwe, meer doorleefde perspectieven kan bieden op wat hier actualiteit heet.

Aldaar (rubriek)

Je wilt vast geen Syrische schrijver zijn

door Djûke Poppinga

Djûke Poppinga bespreekt het confronterende, gefragmenteerde en altijd krachtige oeuvre van Syrische schrijver Khaled Khalifa (1964-2023). Literair vertalers Hanneke van der Heijden en Djûke Poppinga laten in hun rubriek Aldaar zien hoe literatuur nieuwe, meer doorleefde perspectieven kan bieden op wat hier actualiteit heet.

Khaled Khalifa, No one prayed over their graves (vert. Leri Price) (Faber & Faber 2023), 416 blz.

interview

We kunnen dit verhaal veranderen: lessen van Jeanette Winterson

door Nora van Arkel

Jeanette Winterson (1959) is een Britse schrijver, geroemd om haar debuut Sinaasappels zijn niet de enige vruchten (1985) en auteur van een substantieel oeuvre dat zowel korte verhalen, romans, toneelstukken, essays, journalistiek als filmscripts als kinderboeken omvat. Wintersons laatste boek is Nachtzijde van de rivier, een bundel spookverhalen waarin ze allerlei manieren van omgaan met de dood onderzoekt. Ze geeft les aan de Universiteit van Manchester als Professor of New Writing. In het Ambassade Hotel in Amsterdam sprak ik haar over haar schrijfpraktijk, creatieve ontwikkeling, de uitdagingen die ons te wachten staan en hoe verhalen verlossing kunnen bieden. De energieke en eloquente Winterson had tijdens ons gesprek geen geduld voor poespas of onnozelheden. Ze toonde zich kritisch, idealistisch en spreidde een genadeloze maar humorvolle oprechtheid tentoon. Ze wist precies wat ze wilde vertellen en waarom, en sprak zonder haperen over haar gewoontes, zorgen, frustraties en verwondering.

Jeanette Winterson, Nachtzijde van de rivier (vert. Arthur Wevers) (Pluim 2023), 334 blz.

Toen & Nu

geschiedenis

Gemakzuchtige verontwaardiging: een repliek

door Bart van der Boom

Bart van der Boom weerspreekt in zijn repliek op Liesje Schreuders dat hij met Wij weten niets van hun lot. Gewone Nederlanders en de Holocaust bij zou hebben gedragen aan een nivellering tussen dader- en slachtofferschap. Schreuders reageert op zijn positie.